Trafik kazalarında uzuv kopması kazazedeleri ve olaya tanık olanları derinden etkileyen ve sarsan bir durumdur. Uzuv kopması vak’aları genellikle burun, kulak, çene, kol, bacak, el, ayak ve parmaklarında görülür.
Kopan uzuv 24 saat içinde, uygun koşullarda, uygun hastaneye nakledildiği ve etkili müdahale sonucu yerine dikildiği takdirde eski görevini sürdürebilmektedir.
Uzvu kopan kazazedelerin en yakın sağlık kuruluşlarına en kısa zamanda ulaştırılması, ilk yardımda bilinçlenme, tıbbi malzemelerin üretimindeki teknolojik gelişmeler ve cerrahi yöntemlerdeki yenilikler uzuv kopmaları sonucu uygulanan tedavileri daha da başarılı kılmaktadır.
Uzuv Kopmalarında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Uzuv kopması durumlarında kaza anından itibaren dikkat edilmesi gerekenler aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- Kazazede, kaza ortamından emniyetli bir şekilde uzaklaştırılıp sakin ve güvenli bir yere yatırılarak gerekli ilk yardım uygulanır.
- Kaza yerine en yakın sağlık kuruluşuna (veya 112 Acil Yardım Merkezine) haber verilir.
- Kaza yerinde bulunan kopmuş uzuv parçası veya parçaları, dikkatli bir şekilde alınıp steril serumla (serum fizyolojik) yıkandıktan sonra serum emdirilmiş steril gazlı bez ile sarılıp su geçirmez kuru bir torbaya koyulur.
- Vücutta uzvun koptuğu bölge bolca steril serumla yıkanmalıdır. Ancak bu durum kanamayı artırıyorsa bu işlemden vazgeçilebilir.
- Kan kaybı miktarına dikkat edilerek durum sağlık ekibine bildirilir.
- Yaranın üst tarafına lastik veya bez sarılmasıyla turnike uygulanması en sık yapılan yanlışlardandır. Bu tip bir uygulama, atardamarlarda kan akışını durdurmadan toplardamarlardaki kan akışını durdurarak kan kaybını artırmaya neden olmaktadır.
- Bol miktarda steril gazlı bez ve bandaj ile yara sıkıca sarılmalı ve yaralı bölge olabildiğince kalpten yüksekte tutulmaya çalışılmalıdır.
Yaranın yukarısındaki ana damarlara elle baskı yapmak kanamayı azaltabilir. Kanama yine de kontrol altına alınamazsa yaranın üst tarafına takılabilecek bir tansiyon aleti turnike gibi kullanılabilir ancak bu durumun süresi 1,5 saati aşmamalıdır.
- Yaralının herhangi bir şey yememesi ve içmemesi sağlanmalıdır.
- Hiçbir şekilde yaralının sigara içmesine izin verilmemeli, yaralının yanında da asla sigara içilmemelidir.
- Yaralının en yakın sağlık merkezine nakli sırasında damar yolu açılmalı, gerekli tetanos önlemleri alınmalı ve gerekli antibiyotiklerin yaralıya verilmesi sağlanmalıdır.
El ve Ayak Kopmalarında Kopan Parça Ne Yapılmalıdır?
- Kopan Parça steril serum emdirilmiş gazlı bezle sarılır.
- Daha sonra su geçirmez bir naylon poşet vb. içerisine konularak ağzı bağlanır.
- Gazlı beze sarılarak naylon poşete konmuş parça, içi buzlu su dolu olan bir kapla taşınır.
- İçi buzlu su dolu olan bir başka naylon poşet vb. içine konularak da taşınabilir.
Kopan uzvun tüm parçaları dikkatli bir şekilde korunmalıdır. Kopan uzuvda veya parçalarda doku temizliği gerektirecek şekilde kirlenme varsa kopan parça veya parçalar nazikçe temizlenmeli ve bulaşan artıklardan kurtarılmalıdır. Doku temizliğinde tentürdiyot, zefiran, oksijenli su gibi antiseptikler asla kullanılmamalıdır.
Bu tip antiseptik maddelerin kullanılması, kopan parça veya parçalarda geri dönüşü mümkün olmayan ve tedavi edilemeyen tahribatlara neden olabilmektedir. Gerekli temizleme işleminin yapılmasından sonra kopan parça serum fizyolojik veya steril su ile nemlendirilmiş bir beze sarılarak sağlam bir naylon torbaya konup torbanın ağzı sıkıca bağlanmalıdır.
Torbanın içerisine kesinlikle herhangi bir sıvı konulmamalıdır. Kopan uzva müdahale edecek sağlık kuruluşu yakın mesafede değilse kopan uzvun canlı kalma süresini uzatabilmek için 4-8°C’lik serin bir ortamda gönderilmesi gerekir.
Bu durumda buzlu su torbası (1/2 oranında su, ½ oranında buz) hazırlanır. Daha önce hazırlanan kopan parça torbası ile su torbası bir kap içerisine konularak sağlık kuruluşuna gönderilir. Kopan parça kesinlikle doğrudan buz kalıbının üzerine konulmamalıdır. Çünkü donma sonucunda uzvun yerine dikilme şansı kalmamaktadır.
Bu nedenle buzlu su hazırlanırken buz, kalıp hâlinde değil de küçük parçalar hâlinde kırılarak torbaya konulmalı ve buzlu su torbasının her tarafının aynı soğuklukta olması sağlanmalıdır. Kopan bir uzvun soğuk bir ortamda canlı kalma süresinin sıcak ortamdakinden daha uzun olduğu unutulmamalıdır.
Aşağıdaki fotoğraflarda kopan bir parçanın uygun şekilde muhafaza edilişi sırasıyla görülmektedir.
Kopan Uzuv Ne Kadar Süre Canlı Kalabilir?
- Parmak kopmalarında sıcak ortamda (iklim koşuluna ve ortam sıcaklığına göre) canlı kalma süresi 8-12 saat, soğuk ortamda (4-8 °C) canlı kalma süresi 30-40 saattir.
- El ve ayak bileğinden yukarı seviyedeki uzuvların sıcak ortamda canlı kalma süresi 4-6 saat, soğuk ortamda canlı kalma süresi 10-12 saat arasında değişmektedir.
- Kopan parçayı içinde barındıran adelenin kansızlığa dayanma süresi cilt, deri ve tendonlarınkine göre çok daha kısadır (6 saat).
Uzuv kopmalarında yaralı mümkün olan en kısa sürede sağlık kuruluşuna ulaştırılmalıdır. Kopan parçada ne kadar çok kas dokusu bulunursa kopan parçanın vücuda geri kazandırılabileceği süre de o kadar azdır.
Mesela uzuv, koldan koptuysa büyük bir kas kitlesi barındırdığı için çok hızlı davranılmalıdır. Kol dirsekten koparsa bu süre en fazla 6 saattir. 6. saatten sonra kopan parçaya kan verilmesi gereklidir.
6 saatten sonra kaslarda geri dönüşü olmayan bazı hasarlar meydana gelir. Kopan uzuv 6 saatten sonra tekrar kanlandırıldığı zaman kalıcı olarak hasar görmüş kaslar, hastanın vücuduna zarar verebilir.
Başka bir deyişle dirsekten kopan kol için 7 saat sonra çok geç kalınmış olur. Parmak kopmalarında bu süre 24 saate kadar uzayabilir. Kopan uzuvlar için önlem alındığı gibi yaralı için de önlemler alınmalıdır.
Yaralının solunum ve dolaşımının devamlılığı sağlanmalıdır. Kanama, doğrudan basınç uygulanmasına ve yaralı bölgenin kalp seviyesinden yükseğe kaldırılmasına rağmen durdurulamıyorsa yaralı yere turnike uygulanabilir.
