Mustafa Kemal’i etkileyen yabancı / Türk düşünürler ve yazarlar
Mustafa Kemal, yaşadığı dönemde bazı Türk düşünür ve yazarların gerek düşünceleri gerek eserlerinden etkilenmiştir. Bu yazımda bu konuyu irdeleyecek ve Mustafa Kemal’i etkileyen Türk / Yabancı düşünürler ve yazarlar hakkında bilgiler vermeye çalışacağım.
Mustafa Kemal’i etkileyen Yabancı düşünürler
1- Jean Jacques Rousseau (1712 – 1778)
Fransız düşünürü Jean Jacques Rousseau tarafından 18. YY’da ilk defa Milli Egemenlik düşüncesi dile getirilmiştir. O dönemlerde Rousseau tarafından yazılmış olan “Toplumsal Sözleşme” adlı eser toplumu önemli ölçüde etkisi altına almıştır. Rousseau, bu eserinde yurttaşlık, ortak düşünce ve devleti oluşturan bir toplum sözleşmesi olmasını ve herkesin bu sözleşmeye dahil olması konusuna yer vermiştir.
Rousseau’ya göre ulus olmanın temel ilkelerinden biri egemenliğin varlığıdır. Rousseau, kanunların uygulanmadığı bir ülkede devletlerin var olamayacağını ve kanunların bir toplumda yaşayan tüm bireylere eşit olarak uygulanması gerektiğini öne sürmüştür.
Yine Rousseau’ya göre, vatanseverlik, erdemsiz özgürlük ve özgürlük olmadan devletten söz etmek imkansızdır. Devletlerin temellerinde dini fikirlerin önemini de vurguladı. Rousseau, devletin iktidara değil halka ait olduğunu söyleyerek, Mustafa Kemal’i çok etkilemiştir.
Milli mücadele sona erdikten sonra Atatürk, Rousseau’dan esinlenerek toplumsal dayanışma ve milliyetçilik gibi kavramları oluşturmuştur. Mustafa Kemal, toplumsal anlayış, milli egemenlik ve hukukun üstünlüğü gibi değerler üzerine Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni kurmuştur.
2- Montesquieu (1689 – 1755)
“Kanunların Ruhu Üzerine” adlı önemli bir eseri olan Montesquieu, en ünlü Fransız düşünürleri arasında gösterilmektedir. Montesquieu, bu eserinde üç çeşit hükumet olduğuna dikkat çekerek bunları monarşi, despotizm ve cumhuriyet şeklinde sınıflandırmıştır. Bu sınıflandırmanın detayların cumhuriyet idaresini yöneticilerin halk tarafından seçiliyor olması bakımından diğer yönetim şekilleri arasındaki en ideal yönetim şekli olarak göstermiştir.
Mustafa Kemal bu Fransız aydınının eserlerini okumuş ve etkilenmişti buna istinaden Kurtuluş Savaşı sonrasında kurduğu yeni devletin yönetim şeklini cumhuriyet olarak belirlemiş ve demokrasi kavramına dayandırmıştır.
3- Voltaire (1694 – 1778)
Fransa’da büyüyen ve kısa süre sonra Avrupa’ya ünü yayılan bu düşünürün en önemli eserlerinden biri “Felsefe Sözlüğü” adıyla yayınlandı. Bu çalışmada Voltaire, özellikle Fransa’da kurulan dini kavramı ve siyasi rejimi eleştirdi.
Voltaire, tarih ve edebiyat alanında önemli eserler yazmış ve Avrupa’da oluşan “Aydınlanma çağı“na önemli katkılarda bulundu. Voltaire’nin eserlerini okuyan Mustafa Kemal, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda bu eserlerden etkilenmiştir.
Mustafa Kemal’i etkileyen Türk yazarlar
1- Mehmet Emin Yurdakul (1869 – 1944)
Mehmet Emin Yurdakul, önemli bir şair ve Türk Milli edebiyat akımının önemli temsilcilerindendir. Osmanlıcılık ve İslamcılık şeklinde Osmanlı aydınları tarafından savunulan akımların karşısında durmuş ve Türkçülük akımını benimsemiştir. Buna istinaden şiirlerinde halkçılık ve milliyetçilik kavramlarına çokça yer vermiştir. Bir süre başkanlığını da yaptığı “Türk Ocağı” derneğinin kurucuları arasında yer almaktadır. Ayrıca bu derneğin yayın organı “Türk Yurdu” dergisine de yöneticilik yapmıştır.
Toplumun ve memleketin sorunlarını gerçek bir dille ifade eden Mehmet Emin Yurdakul, eserlerinde sık sık özgürlüğün ne denli önemli olduğuna vurgu yapmıştır. Kurtuluş Savaşı’nın başlamasıyla Anadolu’ya gelerek Antalya, Adana ve İzmir gibi şehirleri gezdi; Buralarda çeşitli toplantı ve konuşmalar yaparak Türk milletinin Milli Mücadele’ye destek vermesine ön ayak oldu.
Mehmet Emin Yurdakul, Mustafa Kemal’i milli kültüre, milli birlik ve dayanışmaya dayalı fikirleri ile etkiledi. Manastır Askeri Lisesi’nde öğrencilik yıllarında Mehmet Emin Yurdakul’un “Ben bir Türküm, dinim ve cinsim uludur” mısraları ile başlayan şiirini okumuş ve bu şiir ile Milli benliğini bulduğunu söylemiştir. Mehmet Emin Yurdakul’un şiirinden bir alıntı aşağıdadır.
Ben bir Türk’üm, dinim, cinsim uludur, Sinem, özüm ateş ile doludur, İnsan olan vatanının kuludur, Türk evladı evde durmaz giderim! Tanrı’m şahit duracağım sözümde, Milletimin sevgileri özümde, Vatanımdan başka şey yok gözümde. Yar yatağın düşman almaz; giderim!
2- Namık Kemal (1840 – 1888)
Türk milliyetçiliğinin öncüleri arasında gösterilen Namık Kemal, vatan ve millet kavramlarına önem vermiştir. Namık Kemal, “İntibah” isimli romanı ve “Vatan yahut Silistre” isimli tiyatro oyunu kısa sürede ünlenmiştir ayrıca Genç Osmanlı hareketi mensuplarından biridir.
Gedikpaşa tiyatrosunda oynatılan “Vatan yahut silistre” adlı eseri büyük bir ilgi görmüştür. Namık Kemal, eserlerinde genelde Vatan ve millet kavramları üzerinde durmuş ve “Vatan şairi” olarak anılmaya başlanmıştır.
Mustafa Kemal’i bu eserleri ile etkilemiş ve Mustafa Kemal’in vatan millet sevgisinin şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Gençlik yıllarını yaşayan Mustafa Kemal, vatan ve hürriyet şairi Namık Kemal’in mısralarını dilinden düşürmemiştir.
3- Tevfik Fikret (1867 – 1915)
Tevfik Fikret 1897 yılında Osmanlı – Yunan Savaşı yıllarında kaleme aldığı vatan ve millet vurgulu şiirleri ile sevilmiş ve büyük üne kavuşmuştur. Osmanlı döneminin en büyük şairlerinden bir tanesidir.
Özgürlük ve adalet konularına eserlerinde daha fazla yer vermiştir. Yine Tevfik Fikret’in özgürlük ve adalet temalı şiirlerinden bir tanesi olan “Millet şarkısı” şiirinden bir kısım aşağıdadır.
… Millet yoludur, hak yoludur, tuttuğumuz yol,
Ey hak yaşa, ey sevgili millet yaşa, var ol!
Tevfik Fikret, sık sık vurgu yaptığı hak, adalet ve özgürlük konuları ile Mustafa Kemal’i etkileyen Türk şairlerden birisidir.
4- Ziya Gökalp (1876 – 1924)
Ziya Gökalp, toplum bilimci, yazar, şair ve siyasetçi vasıfları ile öne çıkmakatdır. Türkçülük ve Türk milliyetçiliğini eserleri ve görüşleri ile önemli düzeyde etkisi altına almıştır. Ziya Gökalp, siyasetçi kimliğini Osmanlı Mebusan Meclisinde ve TBMM’de yaptığı millet vekilliği ile kazanmıştır.
Bir çok eserinde Türkçülük ve millilyetçiliği konu edinmiştir. Ziya Gökalp, Türk milletinin özgün manevi ve kültürel değerlerini Batı’dan aldığı bazı kavramlarla birleştirerek yeni bir fikir ortaya koydu.
Milli edebiyat akımını kuruluşundan gelişmesine kadar önemli görevler almış ve değerli katkılarda bulunmuştur. Ziya Gökalp, “Batı medeniyetindenim, Türk milletindenim, İslam ümmetindenim.” demiş ve “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” isminde bir kitap ile fikirlerini kağıda dökmüştür.
Ziya Gökalp, Mustafa Kemal’i nasıl etkilemiştir?
Mustafa Kemal, Ziya Gökalp’in dayanışma, bütünleştiricilik ve milliyetçilik fikirlerinden etkilenerek tarih, dil ve halkçılık alanlarında önemli inkılaplar ortaya çıkarmıştır.
Yine bu etkileyici fikirlere dayanan “Medeniyet” adlı Ziya Gökalp eserinden bir kısım aşağıdadır.
Medeniyet, beynelmilel yazılacak bir kitap; Her faslını bir milletin harsi teşkil edecek. Medeniyet bir konser ki birçok çalgı, saz, rübab Birleşmekle bir ahengi ancak tekmil edecek. Bu kitabın bir mebhası eksik olsa okunmaz; Bir aleti yoksa, ahenk gönüllere dokunmaz.
Mustafa Kemal’in eserlerini okuduğu bazı kişiler
- Fransız filozof Auguste Comte (Ogüst Comt),
- Rene Descartes (Rine Dekart),
- Filozof Immanuel Kant (Ummanuel Kant),
- Fransız İmparatoru Napoleon Bonaparte’nin (Napolyon Bonapart),
- İngiliz yazar George Wells (Corç Vels),
- İngiliz filozof John Stuart Mill (Can Situvırt Mil),
- Fransız toplum bilimci Emil Durkheim’in (Emil Durhiem).
Mustafa Kemal’in okuduğu bazı eserler
- Tarih: 879,
- Edebiyat: 535,
- Dil-dil Bilim: 397,
- Askerlik: 261,
- Siyasal Bilimler: 197,
- Güzel Sanatlar (heykel, Resim, Müzik, Mimarcılık, Şehircilik): 195,
- Coğrafya-turizm: 193,
- Uygulamalı Bilimler (tıp, Mühendislik, Tarım): 187,
- Hukuk: 169,
- Din: 160,
- Ekonomi: 139,
- Felsefe-mantık-metafizik-psikoloji: 109,
- Matematik-fizik-kimya-astronomi: 104,
- Eğitimöğretim: 101,
- Sosyoloji: 75,
- Biyolojik Bilimler: 33
Mustafa Kemal’in okuma azmi
Okumayı bir tutku haline getirmiş olan Mustafa Kemal, daha binlerce eser okumuştur. Zaman zaman kütüphanesine kapanarak saatlerce kitap okuduğu bilinmektedir. Bu konu ile ilgili olarak Afet İnan anılarında şöyle bahsedilmiştir.
“ Atatürk’ün, bildiğime göre bir entellektüel hayatı daima mevcut olmuştur. Zevk için okumuş, bilgi edinmek için okumuştur ve nihayet siyasi nutuklarına ve yazılarına kaynak olması için okumuştur. Velhasıl, kitap, hangi konuda olursa olsun, Atatürk’ün fikir hayatı için değerli varlık mahiyetinde idi. Atatürk’ün hayatında iyi ve öğretici kitabın yeri daima büyük olmuştur.”
(Yüksel Mert, Cengiz Açıkgöz, Atatürk’ün Liderlik Sırları, s. 193.)
Mustafa Kemal, çocukluğundan hayatının sonuna kadar kitap okuma alışkanlığından hiçbir zmaan vazgeçmemiş ve bulduğu her fırsatta okumaya devam etmiştir. Özellikle ilgisini çeken kitapları okumaya başladıktan sonra kitabı btirmeden elinden bırakmamak gibi bir özelliğide bulunmaktadır.
Yine bu konuya dair bir Afet İnan anısında;
“O, herhangi bir kitaba başladığı zaman hacmi ne olursa olsun, bitirmeden elinden bırakmamıştır. Bir insan için normal addedilen çalışma saatlerini çok aşan bir zamana tahammülü daima olmuştur.”
(Yüksel Mert, Cengiz Açıkgöz, Atatürk’ün Liderlik Sırları, s. 193 – 194.)
Mustafa Kemal’in okuduğu kitaplarda önemli yerleri işaretleme, satır altına çizgi çizme ve sayfaların boş kenarlarına konuya dair notlar düşmesi de önemli bir kaç bilgidir.
