Suyun, toprağın ya da bitkilerin olmadığı bir Dünya düşünebilir miyiz? Güneş’siz bir güne, susuz bir yaşama, topraksız bir Dünya’ya uyanabilir miyiz? Canlı ya da cansız varlıklardan sadece birinin olmaması durumunda neler olabileceğini hiç düşündünüz mü?
Canlı ve cansız varlıklar arasında dengeli bir düzen ve uyum vardır. Canlıların yaşamı çeşitli dengeler üzerine kurulmuştur. Bu dengeler arasında canlıların çevresiyle oluşturduğu doğal denge oldukça önemlidir. T.C. Anayasası’nın 56. maddesinin ilk cümlesine göre “Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.” Canlı varlıkların her türlü biyolojik, sosyal, ekonomik, kültürel etkinliklerini sağlıklı ve dengeli bir çevrede sürdürebilmeleri için doğal dengenin korunması gereklidir. Çevreyi oluşturan öğelerden birinin olmaması bile canlı ve cansız varlıkların yok olması demektir.
Örneğin, Endonezya’nın Borneo Adası’nda Birleşmiş Milletler Örgütü tarafından 1950’li yıllarda DDT (zehirli zirai ilaç) ile sıtma mücadelesi başlatıldı. Kırsal alanlardaki kerpiç evlerin duvarlarına zirai ilaç sıkıldı. Ardından kerpiç evlerin duvarlarında yaşayan tırtıllarla beslenen bazı böcekler öldü. Tırtıllarla beslenen böcekler öldüğü için tırtıllar çoğaldı. Çoğalan tırtıllar saz damlarını yedi. Bunun sonucunda da saz damlar çökmeye başladı.
Kırsal alanlardaki kerpiç evlerin duvarlarına zirai ilaç sıkılmasıyla beraber evlerdeki hamam böcekleri bu zirai ilaca karşı bağışıklık geliştirdiler ve hamam böceklerinin vücudunda zehirli zirai ilaç birikti. Bu zehirli ilaç hamam böceklerini yiyen kertenkeleye, kertenkeleyi yiyen kedilere geçti. Belli bir süre sonra kediler ölmeye başladı. Farelerle beslenen kediler öldüğü için fareler çoğaldı. Fareler veba hastalığının taşıyıcısı olduğu için fare sayısının artması veba hastalığının da yaygınlaşmasına sebep oldu.
Verilen örneklerde de görüldüğü gibi, doğa bir denge üzerine kurulmuştur. Canlı ve cansız varlıklardan birinin ya da birkaçının (canlı türlerinden herhangi biri veya bir kaçı, orman, su, toprak, hava vb.) olmaması durumunda doğal denge bozulur. Bu doğal denge içerisindeki canlı ve cansız varlıkları olumsuz etkiler.
İnsan ve doğal denge
Buradaki karikatürü incelediğinizde, neler görüyorsunuz? Valizini alarak uzaklaşan bu ağaç neden yaşam alanını terk ediyor? Canlı ve cansız varlıklar bulundukları çevre içerisinde karşılıklı etkileşim halindedirler. Canlı ve cansız bütün varlıklar bulundukları çevrenin birer parçasıdır. Canlı varlıklar bulundukları çevreyi etkiler. Sizce canlılar bulundukları çevrede olumlu ya da olumsuz nasıl bir etki bırakır? Canlılar arasında çevreyi en çok hangisi etkiler?
Doğal denge nasıl değişir?
Doğal Dengeyi Bozan Bazı Etkenler
- Nüfus artışı: Aşırı nüfus artışı doğal kaynakların hızlı ve dengesiz bir şekilde kullanılmasına neden olmaktadır.
- Suni gübreler: Günümüzde insanlar doğal gübre kullanmak yerine suni (yapay) gübreleri tercih etmektedir. Suni gübreler, toprağın, bitkilerin ve bitkilerle beslenen diğer canlıların yapısını bozmaktadır.
- Tarım ilaçları: Gereksiz ve bilinçsizce kullanılan tarım ilaçları toprakta ve bitkilerin yapısında zararlı kimyasal maddeler olarak birikmektedir. Bu ilaçlar suya karışarak, sulara ve suda yaşayan canlılara zarar vermektedir.
- Fosil yakıtlar: Kömür, petrol, doğalgaz gibi fosil yakıtların kalitesiz ve bilinçsiz kullanılması hava kirliliğine neden olmaktadır.
- Ormanların tahrip edilmesi: Ağaçların kesilmesi, orman yangınları, bilinçsiz avlanma ormanları yok etmektedir.
- Atıklar: Evsel atıklar, kimyasal atıklar, nükleer atıklar, sanayi atıkları gibi atıklar çevre kirliliklerine yol açar. Geri dönüştürülebilir atıklar (kâğıt, plastik, cam, metal, pil vb.) diğer atıklarla beraber çöplere bırakılmaktadır. Bu da doğal dengeyi bozmaktadır.
- Parfüm, deodorant ve spreyler: İnsanlar tarafından kullanılan parfüm, deodorant ve spreylerin gereksiz ve bilinçsiz bir şekilde kullanılması sonucu havaya zararlı gazlar salınmaktadır. Bu gazlar atmosfere zarar vermektedir.
- Egzoz gazları: Motorlu ulaşım araçları atmosfere büyük oranda karbon monoksit (CO) gazı yayarlar. Bu gaz, atmosfere yayılarak hava kirliliğine sebep olmaktadır.
- Kitle imha silahları: Biyolojik, kimyasal, nükleer silahlar gibi toplu ölümlere sebep olabilecek silahlardır. Bu silahların radyoaktif atıkları oldukça tehlikelidir.
- Teknolojik ürünler: Teknoloji, hayatımızın her alanında karşımıza çıkmaktadır. Cep telefonu, televizyon, bilgisayar, tablet, müzik çalar, kulaklık gibi teknolojik ürünlere artan talep teknolojinin hızla ilerlemesine ve her alanda kullanılmasına sebep olmuştur. Teknolojik ürünlerin büyük bir kısmının yaydığı elektromanyetik dalgalar insan sağlığını olumsuz yönde etkiler.
