Cumhuriyet’in ilk yıllarında (1923-1932) özel sektör eliyle kalkınma politikası uygulanmıştır. Bu politika çerçevesinde özel sektörü (müteşebbis sınıfı) geliştirici birtakım teşvikler uygulamaya konulmuştur. Atatürk, özel teşebbüsün ülke ekonomisine faydalı olacağına inanmıştır.
Bir röportajında Atatürk, “baştan beri özel teşebbüsü esas tuttuğunu ve ölünceye kadar bu prensibi uygulayacağını belirtmişti. Memleketimizde birçok milyonerlerin hatta milyarderlerin yetişmesine çalışacağız.” şeklindeki sözleri Atatürk’ün özel teşebbüs hakkındaki düşüncelerini açık şekilde göstermektedir.
Atatürk’ün 1922 yılında Sovyet büyükelçisi ile yaptığı konuşma ilginçtir:
… Benim amacım, … Anadolu tacirine yardım etmek, zenginleşmesini sağlamaktır.” Atatürk bir başka konuşmasında da “…Cumhuriyet hükûmetinin; namuskâr, vatanperver, Cumhuriyetperver iş erbabına daima yardımcı olacağına şüphe edilmemelidir.” demiştir. Bu konuşmalar, Atatürk’ün uygulayacağı iktisadi politika hakkında bilgi vermektedir.
Atatürk’ün girişimcilik yönünü gösteren çalışmalarına şunları örnek verebiliriz.
Anadolu Ajansı
Ajans, 2 Mart 1925 tarihinde kurulan Anadolu Ajansı Türk Anonim Şirketi ile özerk statüye geçmiştir. Anadolu Ajansı, ürettiği haber metinleri, analizleri, fotoğraf, grafik, ses ve video ürünlerinden oluşan ürünlerini, medya kuruluşlarına, gazetelere, online platformlara, web sitelerine, televizyon kanallarına, radyo istasyonlarına, kamu ve özel kuruluşlara sunmaktadır. Hâlen faaliyetlerine devam etmektedir.
Atatürk Orman Çiftliği
Atatürk, Ankara’nın 7 km batısındaki çorak topraklarda örnek bir çiftlik kurmayı düşünmüş, Türk çiftçisine, toprak ve tabiat şartları uygun olmasa dahi, bilgiyle ve kararlılıkla çalışıldığı takdirde başarı sağlanabileceğini göstermek istemişti. Atatürk 11 Mayıs 1937’de çiftliklerini, içerisindeki köşklerle birlikte milletine armağan etmiştir.
Demir Yolları ve Limanlar Genel Müdürlüğü
Demir yollarının yapımı ve işletmesi için kurulan ve Nafıa Vekâletine bağlı olarak çalışan müdürlükler 1927’de birleştirilerek Devlet Demir Yolları ve Limanları İdare-i Umumiyesi olarak kuruldu. Bu kuruluşun adı, 1929’da Devlet Demiryolları ve Limanları Umum Müdürlüğü, 1931’de ise Devlet Demir Yolları Umum Müdürlüğü olarak değiştirildi. 1984’te ise Kamu İktisadi Kuruluşu konumuna getirildi.
Elektrik İşleri Etüt İdaresi
Kurum, 1960 ve 1970’li yıllardaki büyük hidroelektrik santral inşa hamlesinde DSİ ile çok büyük rol oynamıştır. Görev ve uzmanlık alanı kapsamındaki etüt ve araştırma işlerini kurum ve kuruluşlara ücreti karşılığında yapmaktır. Kurum hâlen faaliyetlerine devam etmektedir.
Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA)
Yer altı zenginliklerimizi arayıp çıkarmak, bunlardan işletilmekte olanları daha verimli duruma getirmek, bu alanda inceleme ve araştırma yapmak, faaliyet konusuyla ilgili elemanları yetiştirmek üzere 1935 yılında kuruldu. Bugün Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına bağlı, tüzel kişiliğe sahip, özel hukuk hükümlerine tabi Kamu İktisadi Teşebbüsü olarak çalışmalarına devam etmektedir.
Merkez Bankası
Cumhuriyet’in ilk yıllarında siyasal yönetimin ana düşüncesi, bir merkez bankası oluşturmaktan çok, ulusal ticaret bankaları yaratmaktı. Bunun için 1924’te, önce Türkiye İş Bankası oluşturuldu. 1925’te süresi dolacak olan Osmanlı Bankasının imtiyazı 1935’e değin uzatılmakla birlikte yeni anlaşmada hükûmetin banknot çıkaracak bir merkez bankası kurabilmesi için kapı açık bırakıldı. Türk parasının değerindeki düşüşlere karşı duyarlı olan Cumhuriyet yöneticileri 1926’da bir merkez bankası kurulması hazırlıklarını başlattı. Merkez Bankasının yolunu açmak için Türk parasının kıymetini koruma hakkında kanun çıkarıldı. Ocak 1932’de çalışmaya başladı. Merkez bankasının temel amacı para biriminin ve para arzının istikrarının sürdürülmesidir. Fakat merkez bankalarının bunun dışında bankacılık sektörünün son kredi mercisi olmak, faiz haddinin kontrolü gibi görevleri de vardır.
Merkez Hıfz-ı Sıhha Enstitüsü
“Türkiye Cumhuriyeti Merkez Hıfz-ı Sıhha Müessesesi” adıyla çalışmaya başladı. Müessese ile ilgili en son yapılan değişiklik ise 1983 yılında olmuştur. 14 Aralık 1983 tarihindeki Resmî Gazete’de yayınlanıp yürürlüğe giren 181 sayılı kanun hükmünde kararname ile kurumun adı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı olarak değiştirilmiştir. O tarihten beri de Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığına bağlı bir kuruluştur.
Sümerbank
Sümerbank; tüzel kişiliği ve özel kanununda belirtilen sınırlar içinde muhtariyeti olan, sorumluluğu sermayesiyle sınırlı, sermayesinin tamamı devlete ait, iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere özel hukuka tabi şekilde Sanayi Bakanlığına bağlı, İktisadi Devlet Teşekkülü olarak 1933 yılında kuruldu. 1987 yılında Sümerbankın özelleştirilmesi kararı alındı ve banka Kamu Ortaklığı İdaresine devredildi. Kurum 2001 yılında özelleştirilmiştir ve holdingleşmiştir. Faaliyetlerine holding olarak devam etmektedir.
