I.Meşrutiyet dönemi, ilk anayasa olan Kanunuesasi’nin ilanından, 23 Temmuz 1908 yılında II.Meşrutiyet’in ilanına kadar geçen süreye denmiştir. I.Meşrutiyet Sultan II.Abdülhamit tarafından ilan edildi.
I.Meşrutiyet’in İlan Edilme Nedenleri
- Osmanlı Devleti’nin dağılmasını engellemek,
- Avrupa ülkelerinin Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmasının önüne geçebilmek,
- Fransız ihtilalinin getirdiği milliyetçilik akımı yüzünden isyan eden azınlıkları kontrol altına alabilmek,
- Azınlıkları devlet yönetimine katarak devletten ayrılmalarını ve isyanlarını önleyebilmek amaçlarıyla 23 Aralık 1876 tarihinde I.Meşrutiyet ilan edildi.
I.Meşrutiyet’in İlanı
1866 yılında Avrupa’da eğitim görmüş, eşitlik, adalet ilkelerini savunan ve memleketin kurtuluşunu meşruti idarede gören bazı yazar ve aydınlar birleşerek Genç Osmanlılar (Avrupalıların değimiyle Jön Türkler) Cemiyetini kurmuşlardı. Genç Osmanlılar ülkenin parçalanmaktan kurtulması ve yeniden huzura kavuşması için bir anayasa hazırlanması gerektiğini savunuyorlardı. 1876 yılında II.Abdülhamit tarafından Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan Kanuni Esasi’ye ilan edildi .
Kanuni Esasiye
Osmanlı Devleti’nde padişah egemenliğine dayalı mutlak monarşideni, anayasalı monarşiye geçişi belirleyen ve meşrutiyet rejiminin temellerini atan ilk Osmanlı anayasası Kanuni Esasiye’ydi.
Kanuni Esasiye’nin Dayandığı Bazı Esaslar
- Padişahın ve saltanatın haklarını korumak,
- Hükümetin yetki ve sorumluluklarını belirlemek,
- Osmanlı eğemenliği altında yaşayan tüm vatandaşların hürriyetlerini ve eşitliğini sağlamak,
- Adaleti sağlamak,
- Parlamentonun yetkilerini belirlemek,
- Mahkemelerin bağımsızlığını sağlamaktı.
Kanuni Esasiye’nin Bazı Maddeleri
- Osmanlı hükümdarlığı, islam halifeliğini de koruyarak Osmanlı hanedanının en yaşlı üyesine ait olacaktı.
- Herkes kanun önünde eşit haklara sahip olacaktı,
- Osmanlı Devleti’nin uyruğunda bulunan herkese “Osmanlı” denilecekti,
- Devletin resmi dini İslam’dı fakat kamu düzenine ya da genel ahlaka aykırı davranmadığı sürece, her Osmanlı vatandaşı din özgürlüğüne sahip olacaktı,
- Mülkiyet güvence altına alındı,
- Kanuna uymak koşulu ile basın yayın serbestti,
- Vergiler kanun ile tespit edilip toplanacaktı,
- Yasa gereği olmadıkça kimseden vergi ve ya para alınmayacaktı,
- Sadrazam, Şeyhülislam ve de diğer vekiller padişah atayacaktı,
- Ülkenin herhangi bir yerinde bir isyan çıkarsa, devlet o bölgelerde geçici sıkı yönetim ilan etme hakkına sahip olacaktı.
- Ayan Meclisi, Osmanlı İmparatorluğunda, Mebusan Heyeti ile birlikte Meclisi Umumi’yi oluşturan kuruldu. Ayan Meclisi, 23 Aralık 1876′da kabul edilen Kanunu Esasi gereğince kuruldu. Meclisi Umumi’nin oluşturan üye sayısının üçte birini geçmezdi. Ayan Meclisinin üyelerini doğrudan padişah seçerdi. Mebusan Meclisi üyeleri ise 4 yılda bir Osmanlı hanedanları tarafından seçilirdi.
Kanuni Esasi’nin Genel Özellikleri
- Yasama yetkisi Mebusan ve Ayan Meclisine bırakıldı,
- Yürütme yetkisi hükümete aitti,
- Padişahın meclisi açma ve kapatma yetkisi vardı,
- Kanuni Esasi’nin ilanı ile Osmanlı Devleti’nde parlamentolu sistem uygulanmaya başlandı,
- Meclis tarafından tarafından kabul edilen tasarılar padişaha sunuluyordu, eğer padişah kabul ederse yürürlüğe girebiliyordu.
- Padişah istediği zaman Heyet-i Mebusanı feshedebilecekti.
Kanuni Esasi’nin Önemi
Kanun-i Esasi; Türk tarihinin ilk anayasasıdır. Osmanlı Devleti’nde Anayasal düzenin başlangıcı olmuştur. Sultan II. Abdülhamit, 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı (93 Harbi) sebep göstererek Meclis’i kapattı ve Anayasal düzene son verdi. Osmanlı hükümdarlığı, halifeliği de koruyarak Osmanlı hanedanının en yaşlı üyesine ait olacaktı.
