Bireyler, içinde yaşadıkları toplumun ve çağın çocuğudur. Bireylerin değerlerinde, tutumlarında, eylemlerinde içinde yaşadıkları toplumun izleri görülür. Bireyler toplumdan etkilendikleri gibi toplumu da etkiler. Sosyoloji gündelik hayatta kişisel olduğu düşünülen düşünce, tutum, değer ve eylemlerin arkasındaki toplumsal etkenleri açıklamayı amaçlar. Bu dersle birlikte siz de toplumsal hayatı daha iyi anlayabilmek için gerekli olan sosyolojik düşüncenin özelliklerini kavrayacaksınız.
1- Gündelik hayattan sosyolojik kesitler
Alışveriş sırasındaki satıcı ile müşteri ilişkisi ilk bakışta ekonomik bir olay gibi görünebilir. Ancak yakından incelendiğinde ilişkinin arka planında hiç de ekonomik olmayan pek çok toplumsal faktörün olduğu görülebilir. Modadan kişisel zevk ve tercihlere, mağazanın isminden, semtine, satıcı ve müşterinin birbirlerine karşı tutumlarından, pazarlık eğilimlerine hatta bireylerin cinsiyetine kadar pek çok faktör satıcı ve müşteri ilişkisinde etkili olmaktadır. Bu faktörlerin açıklanmasında ise ekonomiden çok sosyolojiye ihtiyaç duyulur.
Doktor ve hasta ilişkisinde toplumsal bir etkileşim söz konusudur. Doktor ve hastane tercihi, doktor ve hasta diyaloğu, hastanın kendisine konulan teşhisi kabullenmesi, tedavinin uygulanma biçimi vb. tüm ilişki zincirlerinin ortaya konmasında sosyolojinin açıklamaları önem taşır. Günlük hayatta bu duruma benzer birçok örnek vardır. Toplumsal bir nitelik taşıyan bu tür durumların arka planının anlaşılması için sosyoloji önemli imkânlar sağlar.
Toplumsal yaşam bir bulmacadır ve sosyoloji; bu bulmacayı çözmeye, toplumu anlamaya çalışmaktadır. Sosyolojinin amacı, insanların gözlerini ve zihinlerini açarak sosyal yaşama ilişkin her türden soruyu ya da düşünceyi ortaya çıkarabilmektir. Bazen bu tutum tedirgin edici olsa da sosyoloji, çoğu insanın toplumsal yaşama dair üzerinde fazla düşünmeden kabul ettiklerini farklı bağlamlarıyla sorgulama ve sistemli olarak değerlendirme çabasındadır. Bu yönüyle sosyoloji, toplumsal hayat bulmacasını anlamaya yönelik bitmeyen bir çabadır.
2- Sosyolojik düşünmenin bireye ve topluma katkıları
Bir sosyal bilim olarak sosyal gerçekliği pek çok yönü ile açıklamaya yönelen sosyoloji, bu amacının yanı sıra bireylere ve toplumlara önemli katkılar da sağlayabilir. Bunların başlıcaları aşağıda verilmiştir:
- İçinde yaşanılan toplumu / kurumu / grubu daha iyi anlamayı sağlar.
- Toplumsal olayları daha geniş bir perspektifle analiz edebilmeyi sağlar.
- İnsanın kendi davranışlarının nedenlerini daha iyi anlayabilmesini sağlar.
- Bireylere araştırmacı ve sorgulayıcı bir düşünce tarzı kazandırır.
- Sosyal sorunların nedenlerini açıklayarak bunların çözümüne katkı sağlar.
- Bilinen toplumsal gerçekliklerin arkasındaki ilişkilerin ve gerçekliğin görülmesini kolaylaştırır.
- Farklı kültür ve ülkelerdeki kişilerin davranışlarının anlaşılmasını, dolayısıyla empati becerisinin gelişmesini sağlar.
3- Sosyolojinin diğer bilimlerle ilişkisi
Sosyoloji sosyal gerçekliği bütüncül biçimde açıklamayı amaç edinen bir sosyal bilim dalıdır. Sosyal gerçeklik ise karmaşık ve çok yönlüdür. Bu nedenle sosyoloji sosyal gerçekliğin farklı yönlerini açıklamaya yönelen pek çok sosyal bilim dalıyla ilişkilidir ve o alanlarda üretilen bilgilerden yararlanır.
Aşağıda sosyolojinin en fazla ilişkili olduğu bilim dallarına dair kısa bilgiler verilmiştir:
- A. Psikoloji: Psikoloji davranışları ve zihinsel süreçleri sistematik olarak inceleyen bilim dalıdır. Bireyin davranışlarını ve davranışların nedenlerini açıklamayı konu edinen psikolojinin, özellikle sosyal psikolojinin, sosyolojik araştırmalara önemli katkıları vardır. Bireylerin grup içindeki davranışlarını açıklamada önemli veriler sağlayan psikoloji, sosyal grupların ele alındığı sosyolojik çalışmalarda bilgiler sağlar.
- B. Antropoloji: Sosyoloji, insanlığın ve toplumların tarihsel gelişim sürecinde geçtiği aşamaları ve geliştirdiği kültürel yapıları anlamada antropolojiden (insan bilimi) yararlanır.
- C. Tarih: İnsan topluluklarının geçmişten günümüze kadar yaşadığı olayları, ilişkileri yer ve zaman göstererek açıklayan tarih bilimi, sosyolojinin en çok yararlandığı bilim dallarından biridir.
- Ç. Ekonomi: Bir mal üretilirken, paylaşılırken ve tüketilirken bireylerin ve sosyal grupların birbirleriyle ilişkilerini inceleyen ekonomi bilimi toplumsal gerçekliği açıklamada sosyolojiye önemli katkılar sağlar.
- D. Siyaset bilimi: Devletin oluşumunu, örgütlenişini, işleyişini, güç ve otoritenin kaynağını inceleyen siyaset bilimi sosyolojinin en fazla ilişkili olduğu sosyal bilimlerden biridir.
- E. Coğrafya: Sosyoloji; toplumların üzerinde yaşadığı bölgenin ve bölge özelliklerinin toplumsal hayata etkisini anlayabilmek için coğrafyanın verilerinden yararlanır.
- F. İletişim bilimleri: Sosyoloji; bilişim ve medya teknolojilerinin önem kazandığı günümüzde iletişimin toplumsal anlamı, topluma etkileri, toplum-iletişim ilişkisi, toplumsal iletişimin tarihsel süreç içindeki gelişimi gibi konuları açıklamada iletişim bilimlerinden yararlanır.
| Toplumsal Olay | Toplumsal Olgu |
|---|---|
| Toplum hayatında tek tek ortaya çıkan, yeri ve zamanı belirli değişimlerdir. Bu yüzden somut ve özeldir. Örneğin bir ailenin köyden büyük bir şehre göç etmesi bir toplumsal olaydır. | Toplumsal olgu, toplumsal olayların tekrar etmesiyle doğan, mekândan ve zamandan bağımsız durumlardır. Göç, pek çok dönemde ve toplumda gözlenen bir toplumsal olgudur. |
>>UYARI<<
İndirgemeci Yaklaşımlar ve Bütünsel Yaklaşımlar
İndirgemeci sosyolojik yaklaşımlar, toplumsal olay ve olguları ekonomik, siyasi, ahlaki, dinî veya hukuki alanlardan yalnızca birine dayanarak açıklamaya çalışır. Bütünsel yaklaşımlar ise toplumsal olay ve olguların söz konusu alanların karşılıklı etkileşimine bağlı olarak oluştuğu görüşünü benimser.
Kaynak: 12. Sınıf Sosyoloji ders kitabı
