Toplumu oluşturan ögeler

Toplumun yapısı ve bireylerin davranışları arasında kaçınılmaz bir bağ vardır. Bu nedenle sosyoloji; bireylerin etkileşimlerine, bireylerin oluşturduğu gruplara ve grupların etkileşimlerine, toplumsal kurumlara, kuruluşlara (organizasyonlara) ve bunların birbirleriyle olan etkileşimlerine odaklanır.

Toplumsal yapının temel ögelerinden olan toplum, kurum, kuruluş, sosyal grup kavramlarını tanıyalım:

• Toplum: Sınırları belli bir coğrafyada ortak yaşam kültürü geliştirmiş; tarih, kültür, zihniyet unsurlarında belirli bir ortak payda oluşturmuş ve kendini bulunduğu yere ait hisseden insanlardan meydana gelmiş bir yapıdır.
• Kurum: Toplumda yaşayan bireylerin belli ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ortaya çıkmış, süreklilik kazanmış, eş güdümlenmiş, onaylanmış yaygın sosyal örüntü, rol ve ilişki yapısıdır.
• Kuruluş: Bir sosyal grubun ilgili rollerinin yönetmelik, tesis, teknik ve benzeri maddi bir dayanağa bağlı olarak düzenlenmesidir.
• Sosyal Grup: Belli bir amaç etrafında toplanmış, üyelerinin karşılıklı ilişkileri sonucu ortaya çıkmış, çok işlevli bireyler topluluğudur. Grup her şeyden önce bir insan birlikteliğine işaret eder. Dolayısıyla somut bir varlığa sahiptir.

Toplum yapısı çeşitli türden grupları ve bu grupların organizasyonunu içerir. Sosyolojik açıdan toplum en büyük, en karmaşık ve en gelişmiş sosyal gruptur. Toplumu bir tür gruplar ağı veya organizasyonu şeklinde ele almak mümkündür. Toplum bir anlamda örgütlü insan grupları arasındaki etkileşimin bütünlüğüdür. Gruplar içinde ve gruplar arasındaki etkileşimlerin uyumu toplumsal hayatın düzenliliğini işaret eder. Toplumsal hayatın bu düzenli yapısı onun uyumsuzluk, gerilim ve sosyal gruplar arasındaki çeşitli türden anlaşmazlıkları içermemesi anlamına gelmez. Sosyal hayat içerisinde gruplar ve kurumlar arasındaki anlaşmazlıklarda süreç belirli kurallar ve sınırlar içinde yaşanır. Bu sürecin yöneldiği toplumsal durum yeni bir denge veya istikrardır.

1- Sosyal gruplar, sosyal grupların özellikleri ve işlevleri

Üyeleri arasında belirli ilişkiler bulunan, belli bir sürekliliği olan insan toplulukları sosyal grupları oluşturur. Bireyler öncelikle bir aile grubunun içine doğar, zamanla ailenin dışında pek çok farklı sosyal grubun üyesi olurlar. Bireyler gruplar içinde temel kültür ögelerini öğrenirler, eğitim görürler ve sosyal ilişkiler geliştirirler.

Sosyal Grupların Özellikleri

• Bir ihtiyacı karşılama
• Sürekliliğe sahip olma
• En az iki kişiden oluşma
• Belli bir iletişimin varlığı
• Ortak bir amaç
• Kuralların varlığı
• İş bölümü
• Karşılıklı farkındalık

2- Sosyal grupların çeşitleri

Bireyler; aile, arkadaşlık, spor kulüpleri, siyasi partiler gibi çeşitli sosyal grupların üyesi olabilir. Bu gruplar birbirinden farklı özelliklere sahiptir. Aşağıda farklı ölçütlere göre sosyal grupların sınıflandırılması yapılmıştır.

Sosyal Grupların Sınıflandırılması

İlişki Biçimine Göre Gruplar

• Birincil Gruplar: Birincil grup üyeleri arasında yakınlık ve yüz yüze etkileşim vardır. Üyeler arasında yoğun bir ilişki ve duygusal bağ söz konusudur. Bireyler birbirleri hakkında geniş bir bilgiye sahiptir. Üyelerin grupla özdeşleşmesi güçlüdür. Genellikle uzun süreli gruplardır. Aile ve arkadaşlık grupları birincil gruplardır.
• İkincil Gruplar: İkincil grup ilişkileri kişisel değildir. Etkileşimleri genellikle belli bir konu üzerine odaklanmıştır. Üyeler birbirlerini bütün yönleriyle tanımazlar. Üyelerin grupla özdeşleşmesi zayıftır. Genellikle geçici gruplardır. Bir iş yerinde, devlet kuruluşunda çalışanlar daha çok ikincil gruba örnek sayılır.

Kuruluş Biçimine Göre Gruplar

• İnformel (Resmî olmayan) Gruplar: İnformel gruplarda grup üyeleri temelde ahlak, örf, âdet, geleneklere göre kendilerine yön çizer ve davranırlar. Köyde yaşayanlar informel gruplardandır.
• Formel (Resmî) Gruplar: Formel gruplarda kanunlar, tüzükler, yönetmelikler, yönergeler ve sözleşmeler ilişkileri düzenler. Banka çalışanları bu gruba örnek olarak verilebilir.

Büyüklüğüne Göre Gruplar

• Büyük Gruplar: Büyük gruplar; üye sayısı fazla olan, kuralların ve iş bölümünün daha yoğun olduğu gruplardır. Şehirde yaşayanlar, milletler bu gruplara örnektir.
• Küçük Gruplar: Küçük gruplar; üye sayısı az olan, yüz yüze ilişkilerin gerçekleştiği, iş bölümünün çeşitlenmediği gruplardır. Arkadaşlık grupları küçük gruplara örnektir.

Süresine Göre Gruplar

• Uzun Süreli Gruplar: Varlığı, kendini oluşturan üyelerinin varlığından daha uzun süren gruplardır. Üniversiteler ve uzun ömürlü firmalar buna örnektir.
• Kısa Süreli Gruplar: Oldukça kısa süreli ve geçici olan gruplar kısa süreli gruplardır. Bir kampanya için bir araya gelen insanlar tarafından oluşturulan ve görev tamamlandığında dağılan gruplar buna örnektir.

Dayanışma Türüne Göre Gruplar

• Cemaat (topluluk): Cemaat kavramıyla modern endüstri toplumları öncesinde görülen, kişisel ve samimi ilişkilere dayanan yapılar ifade edilir. Topluluklar genellikle coğrafi anlamda yakın ve bağlantılı yaşarlar. Benzer özelliklere sahip bireylerden oluşurlar. Köy ve mahalle grupları cemaat türü gruplara örnektir.
• Cemiyet (toplum): Cemiyet kavramıyla modern endüstriyel toplumlardaki resmî, geçici, rasyonelliğe sahip yapılar ifade edilir. Cemiyet, daha çok kent gruplarını yansıtır ve geniş bir coğrafi alana yayılmıştır. Genellikle farklı köken, sosyal sınıf ve kültürel çeşitlilik barındırır.

Katılım Biçimine Göre Gruplar

• İsteğe Bağlı Gruplar: İsteğe bağlı gruplar bireyin kendi iradesi ile katıldığı gruplardır. Bir spor kulübüne ya da okuma grubuna katılım bu türden bir katılımdır.
• İstek Dışı Gruplar: İstek dışı gruplar bireyin seçim hakkı olmaksızın üyesi olduğu gruplardır. Cinsiyet, dil ve etnik gruplar buna örnektir.

Kaynak: 12. Sınıf Sosyoloji ders kitabı