Toplumsal değişme, toplumsal yapıda bir farklılaşmayı ifade eder ve bu farklılık nitelik ve nicelikle ilgili olabilir. Toplumsal değişmeler olumlu ve olumsuz bir farklılaşmaya işaret etmez, kesin bir değer hükmü taşımaz. Toplumsal yapıdaki olumlu değişmeler daha çok toplumsal gelişme kavramıyla açıklanır. Toplumsal gelişme, bir toplumda ekonomik göstergelere göre olumlu bir farklılaşmayı kapsadığı gibi ekonomik büyüme ile birlikte nüfusun toplumsal tabakalaşmasında, kültürel seviyesinde ve zihniyetindeki olumlu değişiklikleri de ifade eder. Böylece toplumsal gelişme, ekonomik gelişmeyi ve büyümeyi kapsadığı gibi bunlardan daha geniş toplumsal alanları ve konuları da içine alır.
Toplumsal gelişme nedir?
Kişi başı millî gelirin toplumların gelişmişlik seviyesini açıklamak için yetersiz olduğunu düşünen bir grup iktisatçı, Birleşmiş Milletler tarafından yayımlanan İnsani Kalkınma Endeksi’ni geliştirmiştir. Eğitim, sağlık ve gelir göstergelerine dayanarak hazırlanan bu endeks, akademik araştırmalarda ve uluslararası karşılaştırmalarda sıklıkla kullanılsa da toplumsal gelişmeyi ölçmekte yetersiz kalmıştır. Bu nedenle daha sonraları Sosyal Gelişme Endeksi meydana getirilmiştir.
Sosyal Gelişme Endeksi temel insani ihtiyaçlar, refahın temelleri ve fırsat olmak üzere üç boyutu içermektedir. Bu üç boyut ve alt göstergeleri aşağıda verilmiştir:
| Temel insani ihtiyaçlar | Refahın temelleri | Fırsat |
|---|---|---|
| Beslenme ve Temel Tıbbi Bakım | Temel Eğitime Erişim | Kişisel Haklar |
| Hava, Su ve Sağlık Koruma Hizmetleri | Bilgi ve İletişime Erişim | Yüksek Öğrenime Erişim |
| Barınma | Sağlık ve Sağlıklı Yaşam | Kişisel Özgürlük ve Tercihler |
| Kişisel Güvenlik | Ekosistem Sürdürülebilirliği | Eşitlik ve Tolerans |
Toplumsal gelişmenin ekonomik büyüme, tabakalaşmalardaki farklılaşmalar, insan hakları, demokrasi, hukukun üstünlüğü gibi temel ögeleri olduğunu öğrendiniz. Bu ögelerdeki gelişmenin ortaya çıkaracağı sonuçlar şunlardır:
- Ekonomik büyümeyle birlikte sermaye birikimi ve yaratılan ekonomik değerler artar. Yaratılan ekonomik değerlerin, toplumun bütün üyelerine üretime sağladığı katkılar oranında ve dengeli bir biçimde bölüşümü sağlanır, emek (iş gücü) daha nitelikli hâle gelir.
- Ekonomik büyümenin etkisiyle tabakalaşma piramidinde orta tabaka geniş bir yer tutar. Gelişmiş her toplum üst ve alt tabakalar arasındaki gerilim ve çatışmaları dengeleyen, toplumun yaratıcı ve dinamik yanını oluşturan orta tabakayı çeşitli politikalarla güçlü tutmaya çalışır. Böylece daha eşitlikçi bir toplum yapısı sağlanır.
- İnsan haklarına ve hukukun üstünlüğüne dayalı ülkelerde demokratik sistem; sosyal ve ekonomik gelişmeye önemli katkı sağlamaktadır. Demokratik ülkeler özellikle siyasal istikrarın sağlanması konusunda otoriter rejimlerden daha üstündür. İfade ve dernekleşme özgürlüğü, çok partili seçimlerin varlığı, insan haklarının korunması ve erkler ayrımının varlığı gibi demokratik değerler sosyal ve ekonomik gelişmenin yer alacağı kurumsal çerçeveyi oluşturur.
Toplumsal gelişmenin sözü edilen temel ögelerindeki olumlu değişiklikler toplumsal bütünleşmeye katkı sunar. Toplumsal bütünleşmenin sağlandığı toplumlarda çatışmalar ve sürtüşmeler en alt düzeye iner.
Kaynak: 12. Sınıf Sosyoloji ders kitabı
