Gök cisimlerinin kendilerine özgü adlandırmaları var mıdır? Tüm bu merak edilen soruların cevaplarını bu içerikte bulabilirsiniz. “Dağlar, ormanlar, akarsular….” yaşadığımız gezegenin birer parçasıdır. Peki Dünya’nın da içinde bulunduğu, bütün gök cisimlerini kapsayan ve evreni oluşturan parçalar nelerdir?
Günlük yaşamınızdan veya fen bilimleri dersinde öğrendiklerinizden bazı astoronomik cisim veya sistemler hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz. Şimdi bunları daha ayrıntılı inceleyelim:
Evren nedir?
Biz evrenin tamamını gözlemleyebiliyor muyuz? Evrenin büyüklüğü için ne söylenebilir? Bu ve benzeri sorular yüzyıllarca bilim insanları için merak konusu olmuştur. Bilim ve teknolojideki gelişmeler insanoğlunun sorularına cevap oluştururken yeni soruları da beraberinde getirmiştir.
Teleskobun icadı ve geliştirilmesi ile bilim insanlarının evrende gözlemleyebildikleri alan her geçen gün genişlemiş, bu kez gözlemlenebilen gök cisimlerinin Dünya’dan ne kadar uzakta oldukları merak edilmiştir.
Günümüz teknolojisi ile yaklaşık 14 milyar ışık yılı uzaklığındaki astronomik cisim ve sistemleri gözlemleyebiliyoruz. Görünür evren olarak tanımlanan bu büyüklük, evrenin gerçek boyutları hakkında bir fikir verebilir mi? Evren sonlu mudur? Bu ve benzeri sorular bilim insanlarından cevap beklemektedir. Teknolojideki gelişmelere bağlı olarak görünür evrenin sınırları genişleyebilir, evrene yönelik yeni keşifler gerçekleşebilir.
Evrende neler var?
Evrenin içerisinde bulunan parçaları kısaca aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
- Uzay
- Gökadalar
- Gezegenler
- Bulutsu
- Meteor
- Kuyruklu Yıldız
Şimdi bu bileşenleri inceleyelim.
1) Uzay
Dünya atmosferinin dışında kalan bütün astronomik cisimleri, her türlü madde ve enerjiyi içine alan, sonsuz olduğu düşünülen boşluk.
2) Gökadalar
Milyonlarca yıldız, yıldız kümesi, toz ve gaz bulutu ile bulutsunun oluşturduğu astronomik sistemlerdir. Galaksi olarak da adlandırılan bu sistemler kütle çekim kuvveti ile bir arada durur.
Yoğun olarak hidrojen ve helyumdan oluşan, uzayda ışık saçan plazma küreleridir. Yıldızların ışık saçmasının nedeni merkezlerinde meydana gelen çekirdek tepkimeleri sonucu açığa çıkan enerjinin uzaya radyasyon (ışınım) olarak yayılmasıdır. Dünya’mız, merkezinde bize en yakın yıldız olan Güneş’in bulunduğu sistemin bir parçasıdır.
3) Gezegen
Uluslararası Gökbilim Birliği bir gök cisminin gezegen olarak tanımlanabilmesi için üç kriter belirlemiştir. Buna göre;
- Bir yıldızın çevresinde dolanan, başka bir gezegenin uydusu olmayan,
- Sabit bir şekle sahip olmasını sağlayacak, yeterli kütle çekim kuvveti doğuracak kadar kütlesi olan (Ancak bu kütlenin enerji üretmeye yeterli olmaması gerekir.),
- Sahip olduğu kütle çekimi ile yörüngesindeki gök cisimlerini temizleyebilen astronomik cisimler, gezegen olarak kabul edilir.
4) Bulutsu
Uzayda geniş alanlara yayılan hidrojen, helyum ve diğer iyonize gazlar ve tozdan oluşan buluta benzer birikinti şeklindeki yapılardır. Nebula olarak da adlandırılır. İçlerinde veya yakınında bir yıldız bulunan bulutsular bu yıldızın ışığı ile görülebilir. Bu tür bulutsular aydınlık bulutsu, görünür olmayanlar ise karanlık bulutsu olarak adlandırılır.
5) Meteor
Uzaydan Dünya atmosferine girip sürtünme nedeniyle akkorlaşarak yeryüzünden ışık çizgisi olarak gözlenen maddelerin genel adıdır. Halk arasında yıldız kayması veya akan yıldız olarak da adlandırılan olay aslında atmosferde gözlenen meteorlardır.
Atmosfere giren meteorların büyük bir kısmı oluşan yüksek ısıdan dolayı toz parçacıkları hâline dönüşür. Bu gök cismi yok olmadan yeryüzüne düşerse meteorit adını alır.
6) Kuyruklu Yıldız
Yıldız olarak adlandırılsalar da ışık üretmeyen buz ve gazdan oluşan gök cisimleridir.
Güneş çevresinde belirli bir yörüngede hareket ederken belli aralıklarla Güneş’in yakınından geçerler. Bu sırada Güneş ışınlarının etkisiyle buz, buhar hâline gelir. Oluşan gaz ve toz bulutu, Güneş’e ters yönde ters kuyruk şeklinde bir görüntü oluşturur. Bu nedenle kuyruklu yıldız olarak adlandırılır. Bilinen en önemli Kuyruklu Yıldız, yetmiş beş yetmiş altı yılda bir Dünya’mızın yakınından geçen Halley Kuyruklu Yıldızı’dır.
