Arz, üreticilerin ya da satıcıların bir mal veya hizmeti, belli bir zaman içinde (gün, hafta, ay vb.), farklı fiyatlarda farklı miktarlarını üretme ve satma konusundaki istek ve yetenekleri olarak tanımlanabilir.
Burada önemli olan mal ya da hizmeti sahibinin satmak isteği ile piyasaya getirmiş olmasıdır. Bir malın piyasaya arz edilen miktarıyla o malın fiyatı arasında doğru oranlı bir ilişki vardır. Çünkü malın fiyatı yükseldikçe arzı artar, fiyat düştükçe arz azalır. Ekonomide bu duruma arz yasası adı verilir.
Arz Eğrisi
| Pantolon Fiyatı (₺/Adet) | İşletmenin Aylık Pantolon Arzı (Adet) |
|---|---|
| 50 | 1000 |
| 100 | 2000 |
| 150 | 3000 |
Tablodaki rakamlardan faydalanarak arz eğrisini çizmek mümkündür. Değişen pantolon fiyatları karşısında bir işletmenin arz ettiği pantolon miktarını nasıl düzenlediği tabloda görülmektedir. Fiyatların yükselmesi nedeniyle pantolon arzı artış göstermektedir. Çünkü artan fiyatlar sayesinde işletmenin satış geliri ve kârı artacaktır.
Tablodaki veriler grafik üzerinde işaretlendiğinde, arz eğrisi elde edilmiş olur. Her fiyat üzerindeki arz miktarını işaretlemek suretiyle aylık pantolon arzına ait eğri elde edilir. Elde edilen arz eğrisi eğimi pozitiftir. Bu durum arz yasasının sonucudur. Çünkü fiyatlarla arz miktarı arasında doğru orantı vardır. Pantolon fiyatları yükselince arz miktarı artmakta, düşünce de azalmaktadır. Örneğin pantolonun fiyatı 50 TL’den 150 TL’ye çıktığında arz edilen yani üretilen miktar 1000 adetten 3000 adede çıkmaktadır.
Arzın Özellikleri
- Ürünlerin sunulduğu bir piyasanın bulunması,
- Belirli bir zaman diliminin olması,
- Belirlenmiş fiyatlar dizisinin olmasıdır.
Arzın Faktörleri
Malın piyasa fiyatı
İşletmeler sattıkları malın fiyatı yükseldikçe kârlarını arttırmak için daha çok ürünü satışa sunacaklardır. Dolayısıyla fiyatlardaki artış da arzı arttıracaktır. Yani arz, malın fiyatına bağlıdır. İşletmelerin temel amaçları kârlarını en yüksek konuma çıkarmak olduğundan, bir malın fiyatının yüksek olması, işletmenin daha kârlı olmasını sağlayacaktır. O hâlde daha yüksek fiyat, daha yüksek miktarda arz demektir.
Üretim faktörlerinin maliyetleri
Üretimde kullanılan malzemeler, makineler, finansman ve işçilik, üretim faktörleri olarak kabul edilir. Üretimde kullanılan girdilerin maliyetleri yükseldiğinde artış birim fiyata yansıtılır. Maliyetlerin artması kârlılığı olumsuz etkileyeceği için işletmeler üretim miktarlarını kısabilir. Üretim miktarının azalması da arzı azaltacaktır. Bir malın arzı, üretim faktörlerinin fiyatlarına bağlıdır. Bir faktörün, bir malın üretimindeki kullanım alanı fazla ise bu faktörün fiyatı yükseleceği için, malın maliyeti de yükselecektir. Maliyeti yükselen malın arzı düşecektir. Faktör fiyatlarının düşük olması durumunda, maliyet düşecek ve dolayısıyla arz artacaktır.
Ülkenin teknoloji düzeyi
Yeni buluşlar, yeni üretim yöntemlerinin uygulanması, verimliliği arttırıp üretim maliyetini düşürecektir. Maliyetlerin düşmesi de arzın artmasına neden olacaktır. Örneğin insan emeği yerine makinelerin kullanılması üretimi artıracak, maliyeti düşürecek ve malların arzı artacaktır.
Ekonomik kararlar
Kamu otoritesi sosyal ve ekonomik nedenlerle piyasayı etkileyecek kararlar alabilir. Örneğin üretimi ve yatırımcıyı teşvik etmek amacıyla birtakım düzenlemeler yaparak kurumlar vergisinde indirime gidebilir veya işletmeleri doğrudan ilgilendiren başka vergileri azaltabilir. Verginin yanında belli bir sektöre veya iş koluna yönelik teşvik tedbirleri de maliyet ve fiyat yapısı üzerinde belirleyici olabilir. Benzer şekilde vergi yükünü arttırıcı politikalar da maliyeti arttırabilir. Bu gibi durumlar ise arzı etkileyecek sonuçlar doğurabilir.
Geleceğe dönük fiyat beklentileri
İşletmeler ileride oluşacak fiyat hareketlerini kendilerince tespit ederek üretim miktarlarını bu düşünceleri doğrultusunda belirleyebilirler. Örneğin işletmeler yeni piyasaya çıkaracakları bir ürünün zaman içerisinde tanınıp rağbet göreceğini düşünerek fiyatını yüksek tutabilir, hatta daha çok kazanmak düşüncesiyle üretimlerini arttırmak yoluna da gidebilirler.
Üretim koluna özgü faktörler
Üretim kolunun kendine has özellikleri arzı etkileyebilir. Örneğin tarımsal üretimde iklim koşullarının uygun olmaması, don, kuraklık gibi etkenler arzı etkileyen başlıca unsurlardandır. Diğer yandan, malın kendine özgü yapısı da arzı etkileyebilir. Örneğin bazı tarımsal malların bekletilmeden satılması gerektiğinden üreticisi malı en kısa zamanda pazara arz etmek zorunda kalacaktır.
| Arz ne zaman azalır? | Arz ne zaman artar? |
|---|---|
| Teknoloji eskidiğinde | Teknoloji yenilendiğinde |
| Satıcıların sayısında azalma olduğunda | Satıcı sayısı arttığında |
| Maliyetler arttığında | Maliyetler azaldığında |
| Tamamlayıcı malların fiyatları yükseldiğinde | Tamamlayıcı malların fiyatları düştüğünde |
| Vergiler arttığında | Vergiler düştüğünde |
