Diğer canlılar gibi bitkiler de hayatta kalabilmek için çevrelerini bilmeli ve farkında olmalıdır. Bitkiler hayvanlar gibi hareket edemezler, ancak durumlarını değiştirirler. Bitki dokusunun çeşitli çevresel uyaranlarına bağlı hareket; Bir uyaranın algılanması, bir uyarının iletilmesi, algılanan bir uyarana fizyolojik bir yanıt şeklinde gerçekleşir. Bitkinin durumunu değiştirmek, tropizma ve nasti hareketleriyle gerçekleştirilir.
1- Tropizma Hareketleri
Bitkilerin uyaranın yönüne göre gerçekleştirdiği yön değiştirme hareketlerine tropizma hareketleri denir. Tropizma hareketleri, uyaranın geldiği yönde yönlü hareket oluştuğunda pozitif tropizma, uyaranın ters yönünde meydana geldiğinde ise negatif tropizma olarak adlandırılır.
Tropizma hareketleri şunlardır:
a. Fototropizma
Bitkinin ışık uyaranına olan yön hareketidir. Fototropizma hareketi, sürgün ucunda üretilen ve büyümeyi destekleyen oksin hormonunun düzensiz dağılımından kaynaklanır. Oksin hormonu bitkinin ışık gören tarafında daha az ve bitkinin ışıksız tarafında daha fazla bulunur. Oksin hormonunun yüksek olduğu (ışık almayan) bölgelerdeki hücreler daha fazla çoğalır. Bu bitkiyi ışığa yönlendirir.
b. Geotropizma (Gravitropizma)
Bu, bitkilerin yerçekiminin etkilerine tepki olarak gösterdiği tropizma hareketidir. Genellikle geotropizma hareketi köklerde pozitiftir, gövdede ise negatiftir.
c. Hidrotropizma
Bitki köklerinin suya doğru yönelmesidir
ç. Kemotropizma
Bitkinin kimyasallara yaklaşacak veya bunlardan kaçınacak şekilde yönlendirilmesi. Bitkilerin kökleri, faydalı organik ve inorganik madde alanlarına doğru büyür. (pozitif kemotropizma). Aşırı tuz veya zarar verebilecek madde içeren alanlardan uzaklaşır (negatif kemotropizma).
d. Haptotropizma (Tigmotropizma)
Bitkinin dokunma tepkisine denir. Özellikle sarılıcı bitkiler, tutunur ve duvara yapışır. Asma, fasulye, salatalık, sarmaşık gibi bitkiler bulunan dalların etrafına sarılır. Bu olay pozitif haptotropizmaya örnek gösterilebilir.
e. Travmatropizma
Bitkinin yaralanmaya verdiği tepkidir. Bir bitki yaralandığında bölgeden salgılanan madde yara yönüne ters yönde büyümesine neden olur. Yara yıkandığında bu madde kaybolduğundan yönelme görülmez.
2- Nasti Hareketleri
Uyarının yönüne bağlı olmayan sürpriz hareketlere nasti hareketleri denir. Turgor baskısı nasti hareketlerinin oluşmasında etkilidir.
Nasti hareketleri şunlardır:
a. Fotonasti
Bu, ışık etkisiyle görülen harekettir. Örneğin Mirabilis jalapa [(Mirabilis jalapa) (akşamsefası)] bitki çiçekleri gün boyunca kapalıdır. Hava kararmaya başladığında ışık yoğunluğu azalır ve çiçekler açar. Fasulye bitkisinin yapraklarının gündüz dik gece eğik durması, sarmaşık bitkisinin çiçeklerinin gündüz açması gece kapanması fotonasti olayına örnektir.
b. Sismonasti
Sarsılma ve dokunmanın neden olduğu nasti hareketidir. Sismonastinin en güzel örneği Mimosa pudica [(Mimoza pudika) (küstüm otu)] bitkisinde görülür. Bu bitki yapraklarını dokunarak kapatır. Yine Dionea muscipula [(Dionea muskipula) (böcekkapan)] bitkisi yaprak ayası içine böcek gelirse buradaki duyarlı tüyler yaprakta aniden bir turgor değişimi meydana getirerek yaprakların kapanmasını sağlar.
c. Termonasti
Sıcaklığın etkisiyle görülen hareketlerdir. Laleler düşük sıcaklıkta kapalı iken yüksek sıcaklıkta açar.
Fotoperiyodizm
Gün boyu bitkilerin biyolojik reaksiyonuna fotoperiyodizm denir. Bir bitkinin gün içinde ışık ya da karanlıkta kaldığı zamana fotoperiyod denir.
Fotoperiyod, büyüme, gelişme, çiçeklenme, düşen yapraklar ve durgunluğun başlangıcı gibi bitki fizyolojik olaylarını etkiler. Tomurcuklar çiçek oluşturur, ancak fotoperiyodu yaprakları algılar. Çiçeklenme için gerekli fotoperiyot sağlandığında, yapraklar tomurcuklara çiçek oluşturmaları için sinyal göndermelidir. Tüm yapraklar çıkarıldığında, bitki fotoperiyod sırasında kör olur. Işıkta kalma süresine bağlı olarak bitkiler üç ana grupta incelenir.
a) Uzun Gün Bitkileri
Gündüzün geceye oranla daha uzun olduğu günlerde genellikle ilkbaharda ve yazın çiçeklenen bitkilerdir.
- Bu bitkilerin çiçeklenebilmesi için 12-14 saat ışık alma süresine ihtiyaç vardır.
- Ekvator’dan uzak bölgelerde yaşayan bitkiler genellikle uzun gün bitkileridir.
- Ülkemizdeki bitkiler genellikle uzun gün bitkisidir.
- Örneğin ıspanak, gün uzunluğu 14 saat ya da daha fazla olunca çiçeklenir.
Turp, marul, yonca, süsen, arpa, buğday uzun gün bitkilerine örnektir.
b) Kısa Gün Bitkileri
Gecenin gündüzden daha uzun olduğu günlerde çiçek açıp gelişen bitkilerdir. Kışa doğru çiçek açarlar.
Çilek, sütleğen, soya fasulyesi, patates, kasımpatı kısa gün bitkilerine örnektir.
c) Nötr Gün Bitkileri
Gün uzunluğundan etkilenmeyen bitkilerdir. Nötr gün bitkileri, fotoperiyottan etkilenmez. Bu nedenle bu bitkiler uzun gün ve kısa gün bitkilerinden daha avantajlıdır.
Pamuk, ayçiçeği, pirinç, domates ve karahindiba nötr gün bitkilerine örnektir.
Günümüzde ise bitkinin çiçeklenmesini etkileyen faktörün gün uzunluğu değil gece uzunluğu olduğu tespit edilmiştir. Bundan dolayı bu bitkilerin kısa gece bitkileri, uzun gece bitkileri biçiminde isimlendirilmesi daha doğrudur Kısa gün bitkileri, gece uzunluğu kritik değerin altında olduğunda çiçeklenmez, kritik değerin üzerinde olduğunda çiçeklenme olur.
Gece uzunluğu kritik değerin üzerinde olsa bile gece süreci kesintiye uğratılıp ışıklandırıldığında bitkide çiçeklenme olmaz. Uzun gün bitkilerinde gece uzunluğu, kritik değerin altında olduğunda çiçeklenme olur, kritik değerin üzerinde olduğunda çiçeklenmez. Gece uzunluğu kritik değerin üzerinde olsa bile gece süreci kesintiye uğratılıp ışıklandırıldığında bitkide çiçeklenme görülür.
[wp-faq-schema title=”Bitkilerde Hareket hakkında kısa bilgiler” accordion=1]
