Çevresel Etmenlerin Kişi ve Toplum Sağlığına Etkileri: İnsanın içinde bulunduğu çevre, sağlığını etkiler. Çevresel etmenlerden gürültü, hava ve su kirliliği, radyasyon, cep telefonu, çöpler, kanserojen maddeler, vektörler ve Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) insanların organlarında ya da sistemlerinde fonksiyon bozukluklarına neden olabilir.
Çevresel Etmenlerin Kişi ve Toplum Sağlığına Etkileri
Çevre bütün canlıların yaşamını sürdürdüğü dış ortamdır. Toprak, hava ve su gibi çevreyi oluşturan ögelere canlıların sağlığını olumsuz etkileyen maddelerin yoğun bir şekilde karışması çevre kirliliği olarak adlandırılır.
Hava kirliliği, atmosferde bulunan toz, duman, gaz vb. maddelerin doğadaki canlılara zarar verebilecek kadar artmasıdır. Su kirliliği, suyun niteliğinin bozulmasına neden olan zararlı maddelerin suya karışmasıdır. Gürültü kirliliği ise hoşa gitmeyen seslerin canlılara zarar verecek kadar yüksek olmasıdır.
Hava kirliliği insanlarda bronşit, KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı), astım gibi solunum yolu hastalıklarına ve kansere yol açar. Su kirliliği bulaşıcı hastalıkların yayılmasını kolaylaştırır. Özellikle fabrika atıklarının içeriğindeki cıva, genleri etkileyerek doğacak çocuklarda çeşitli engelliliklere neden olur.
Arsenik zehirlenmelere, asbest kanser gelişimine yol açar. Çöpler de çevre kirliliğine neden olan önemli bir faktördür. Toplandıkları alanlarda oluşturdukları gazdan dolayı patlamaya yol açabilir. Çöplükler mikroorganizmaların üremesi ve yayılması için elverişli olduğundan bulaşıcı hastalıkların yayılmasına neden olur.
Vektör ve Etkileri
Çevresel etmenlerden bir diğeri de vektörlerdir. Vektör, enfeksiyon etkenini bir konaktan diğerine aktaran, genellikle eklem bacaklı, omurgalı ve omurgasız taşıyıcı canlılara verilen addır. Sivrisinek, pire, bit bu hayvanlardan bazılarıdır.
Bunlardan anofel cinsi dişi sivrisinek sıtma hastalığını bulaştırır. Kanser hastalığı, bir organ ya da dokudaki hücrelerin düzensiz olarak bölünüp çoğalmasıyla ortaya çıkan kötü huylu urlardan kaynaklanır. İnsanlarda kansere neden olduğu düşünülen maddeler, kanserojen olarak adlandırılır. Fabrika atıkları, besin üretiminde kullanılan bazı katkı maddeleri ve sanayide kullanılan kimi kimyasalların kanserojen olduğu düşünülmektedir. Sigara da kansere neden olan maddelerden biridir.
Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO)
Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) da insan sağlığını etkileyen çevresel etmenlerdendir. GDO, biyoteknolojik yöntemler kullanılarak canlıların sahip olduğu genlerin dizilimleriyle oynanması sonucu mevcut özelliklerinin değiştirilmesi esasına dayanır. Böylece bu canlılara yeni özellikler kazandırılır. Bu teknikle ilgili olumlu ve olumsuz görüşler vardır.
GDO’nun, besin miktarının artırılması ve içeriğinin değiştirilmesi, besinlerin alerjik özelliklerinin azaltılması gibi yararları olmakla birlikte, biyolojik çeşitliliği azalttığı, bakterilerin neden olduğu enfeksiyonları kontrol altına almayı zorlaştırdığı, kanserojen etki yaptığı gibi zararları olduğu düşünülmektedir.
Ancak doğru kullanıldığında insan yaşamına önemli katkılar sunabileceği, tarım ve hayvancılık, tıp gibi alanlarda üretimi ve kaliteyi artırabileceği unutulmamalıdır.
Radyasyonun Olumsuz Etkileri
Çevresel etkenlerden günümüzde en tehlikeli olanı, bir kaynaktan elektromanyetik dalga ya da hızlı parçacık demetinin yayılması olarak tanımlanan radyasyondur. DNA’yı parçalayarak hücre ve dokulara zarar verir. Radyasyon canlılara olumsuz etkiler yaparak ekolojik dengeyi bozar. İnsanlarda genetik değişikliklere, kansere, ölü ve sakat doğumlara neden olabilir.
Günlük yaşamın parçası haline gelen televizyon, radyo, cep telefonu, saç kurutma makinesi, bilgisayar, röntgen ve tomografi çekiminde kullanılan araçlar önemli birer radyasyon kaynağıdır. Bunlardan en sık kullanılanı cep telefonlarıdır.
Cep telefonları aşırı kullanıldığında konsantrasyon eksikliği, uyku bozukluğu, halsizlik ve baş ağrısı gibi sağlık sorunlarına yol açar.
Radyasyonun olumsuz etkilerinden tamamen kurtulmak mümkün olmamakla birlikte zararları en aza indirilebilir.
