“Kulak” konu anlatımı Biyoloji kitap ve ders notları kullanılarak derlenmiştir.
Hem işitme hem de vücut dengesinde görevli olan kulak, işitme görevini ses dalgalarını impulsa çevirip, beyne ileterek; denge görevini ise vücudun dikey ve yataydaki değişimlerini beyinciğe ileterek gerçekleştirir.
Kulak; dış, orta ve iç kulak olmak üzere üç kısımdan oluşur.
Dış kulak
Dış kulak sadece karada yaşayan memelilerde bulunur. Memelilerin çoğunda kulak kepçesi hareketli iken insanda hareketsizdir ve ses dalgalarının toplanmasını sağlar. Kıkırdak yapılı olan kulak kepçesinin altında yağlı kısım olan kulak memesi bulunur. Kulak kepçesinde toplanan ses dalgaları, yaklaşık 2,5 cm’lik dış kulak yolu boyunca iletilerek sondaki kulak zarını titreştirir. Dış kulak yolundaki hücreler, kulak kiri adı verilen salgıyı üretir. Kulak kiri, kulağın içine giren yabancı maddelerin tutulmasını sağlar.
Orta kulak
Kulak zarının ses dalgaları ile titreşmesi sonucunda ses orta kulağa iletilmiş olur. Ses titreşimleri burada bulunan orta kulak kemiklerine gelir. Bu kemikler benzetildikleri şekillerden dolayı çekiç, örs ve üzengi kemikleri adını alır. Orta kulak kemikleri kulak zarından aldıkları titreşimleri 15-20 kat artırarak iç kulağa açılan oval pencereye iletir.
Orta kulakta yutağa açılan östaki borusu adı verilen bir kanal bulunur. Bu kanalın görevi, kulak zarının iki tarafındaki basıncın dengede tutulmasını sağlamaktır.
İç kulak
İç kulakta hem işitme ile hem de denge ile ilgili yapılar bulunur. İşitmeden sorumlu bölgeye salyangoz (Yunanca: kohlea) adı verilir. Salyangozun içinde işitme olayında görevli reseptörleri taşıyan korti organı bulunur.
Korti organında bulunan tüylü duyu hücreleri altta temel zara, üstte ise tektoral zara bağlıdır. Ses dalgaları salyangoza geldiğinde tüylü duyu hücrelerini ve zarları titreştirir. Bu titreşimler duyma sinirleri tarafından beyindeki duyma merkezine iletilir.
Sesin algılanması, sırasıyla aşağıdaki basamaklarda gerçekleşir.
- Ses kaynaktan çıktıktan sonra ses dalgaları kulak kepçesi tarafından toplanır ve kulak yolu boyunca taşınarak kulak zarının titreşmesi sağlanır.
- Kulak zarının titreşimleri orta kulak kemiklerine iletilir. Orta kulak kemikleri ses titreşimlerinin gücünü artırarak iç kulağa, oval pencereye verir.
- Oval pencereden içeri giren ses titreşimleri, öncelikle iç kulağın başlangıç kısmı olan dalızdan geçer ve daha sonra vestibular kanal içindeki sıvıda basınç dalgası yaratır.
- Sıvıda oluşan bu dalga, timpanik kanala geçer ve yuvarlak pencereye çarparak yok olur.
- Vestibular kanaldaki basınç dalgaları, kohlear kanaldaki temel zarı titreştirir. Bu titreşimler, tüylü duyu hücrelerinin tektoral zara değip uzaklaşmasına neden olur.
- Tüylü duyu hücrelerinin tektoral zara değip uzaklaşması, buradan nörotransmitter madde salgılanmasını ve sinaps yaptıkları duyu nöronlarına uyarı iletilmesini sağlar.
- Duyu nöronları da bu uyarıların salyangozdan çıkıp beynin işitme merkezine iletilmesini sağlar. Beynin işitme bölgesinde impulslar değerlendirilir ve duyma olayı gerçekleşir.
İç kulakta işitme ile ilgili yapıların dışında vücut dengesinde görevli yapılar da bulunur. İç kulakta bulunan kesecik (sakkulus), tulumcuk (utriculus) ve yarım daire kanalları vücut dengesinin korunmasında görev alır.
Vücutta iki çeşit denge olayı vardır. Bunlardan statik denge, vücut pozisyonunun yer çekimine göre dikey düzlemde ayarlanması; dinamik denge ise dönme, hızlanma ve yavaşlama gibi hareketlerde vücut pozisyonunun korunmasıdır.
Kesecik ve tulumcuğun içinde tüylü hücreler bulunur; bu hücreler başın konum değişikliklerine, yer çekimine ve tek yöne hareketlere tepki verir. Kılların tamamı jelatinimsi bir yapının içinde uzanır. Bu jelatinimsi maddenin içinde ayrıca kalsiyum karbonat yapılı otolit taşları adı verilen küçük tanecikler bulunur. Otolit taşları içinde bulundukları endolenf sıvısından ağır olduklarından başın konumu değiştiğinde hareket eder ve duyu hücrelerini uyarır. Bu uyarılar beyne ve beyinciğe iletilir ve vücut dengesi sağlanır. Kesecik ve tulumcuk bu şekilde yer çekimine karşı vücudun duruşunun ayarlanmasında, yani statik dengenin oluşturulmasında etkilidir.
İç kulakta bulunan üç adet yarım daire kanalı, farklı düzlemlerde uzanır ve vücudun dengesinin sağlanmasında görevlidir. Yarım daire kanalların içinde bulunan sıvılar, vücut hareketleri ile birlikte hareket eder. Bu sıvı hareketlerinin oluşturduğu impulslar denge merkezine iletilerek vücudun dengesinin sağlanmasında etkili olur. Dönerken aniden durulursa sıvı hareketi hemen durmayacağından kıl hücreleri uyarılmaya devam eder ve baş dönmesine neden olur.
