TBMM Hükumeti ile İtilaf Devletleri arasında Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalanmıştı. İstanbul, Boğazlar ve Doğu Trakya savaş yapılmadan düşman işgalinden kurtarılmıştı. Sıra, İtilaf Devletleri ile kalıcı bir barışın sağlanması için yapılacak görüşmelere gelmişti. İtilaf Devletleri Lozan’da toplanacak barış konferansına 28 Ekim 1922’de İstanbul Hükumeti ve TBMM’yi birlikte davet ettiler. Amaçları iki Türk tarafı arasındaki görüş ayrılıklarından yararlanarak siyasi çıkar elde etmekti. TBMM, 1 Kasım 1922’de saltanatı kaldırarak İtilaf Devletleri’nin bu oyununu bozmuştur.
Mustafa Kemal Paşa, barış konferansının Lozan yerine İzmir’de yapılmasını istiyordu. Bunu istemesindeki amaçlardan biri İzmir ile kolayca haberleşmek ve konferanstaki görüşmeleri yakından takip etmekti. Diğeri ise Yunanların İzmir ve Batı Anadolu’da yaptığı tahribatı dünyanın gözleri önüne sermekti. Fakat bu istek olumsuz karşılandı. Konferansın Lozan’da yapılması kararından vazgeçilmedi.
Lozan Konferansı’nda Türkiye’yi Dışişleri Bakanı İsmet Paşa başkanlığında bir heyet temsil edecekti. Lozan için hükumet tarafından kesin şekli verilen heyet TBMM tarafından onaylandı.
TBMM, Lozan’a gidecek heyetten kapitülasyonlar ve Ermeni Devleti’nin kurulması konusunda kesinlikle taviz verilmemesini istedi. Lozan Konferansı 20 Kasım 1922’de açıldı. Konferansın toplanmasında İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya etkili olmuştu. Konferanstaki bütün görüşmelerde yer alan devletler TBMM, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya ve ABD’dir. Sovyetler Birliği ve Bulgaristan ise Boğazlarla ilgili konularda görüşmelere çağrıldı.
İngiltere, Lozan Görüşmeleri’nde de I. Dünya Savaşı sonunda yapılan antlaşmalarda olduğu gibi İtilaf Devletleri adına hareket etme görevini üstlenmiştir. Konferansta İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon’dan (Kırzin) sonra söz alan İsmet Paşa konuşmasında “çok ıstırap çektik, çok kan akıttık bütün medeni milletler gibi hürriyet ve bağımsızlık istiyoruz.” dedi. Türkiye’nin bu haklı isteği konferansta İtilaf Devletleri’nce dikkate alınmadı.
Onlar ön yargılarla hareket ediyorlar, Osmanlı Devleti’nden elde ettikleri ayrıcalıkları ve Orta Doğu’daki çıkarlarını kaybetmek istemiyorlardı. Türk tarafının iyi niyetli bütün girişimlerine rağmen birçok konuda uzlaşma sağlanamadı ve konferans 4 Şubat 1923 tarihinde dağıldı. Lozan Barış Görüşmeleri’nin kesintiye uğradığı dönemde Türk ordusu Boğazlar ve Musul üzerine yürümeye hazırlanıyordu. Ancak hiçbir taraf savaşı göze alabilecek konumda değildi.
Bunun üzerine yapılan görüşmelerde konferansa devam edilmesine karar verildi. Bu arada Mustafa Kemal Paşa İzmir’de bir iktisat kongresi topladı. Bu kongrede Misak-ı İktisadi kararları kabul edildi. Böylece Batılı devletlere ekonomik bağımsızlık konusunda da kararlı bir mesaj verilmiş oldu. Yine bu süreçte I. TBMM’nin yenilenmesine karar verildi.
23 Nisan 1923’te Lozan Konferansı yeniden toplandı, üç ay kadar süren görüşmelerin sonunda uzlaşmaya varıldı ve 24 Temmuz 1923’te Lozan barış Antlaşması imzalandı. TBMM ise bu antlaşmayı 23 Ağustos 1923 tarihinde onayladı.
Lozan Barış Antlaşmasının Maddeleri
Sınırlar
- Yunanistan Sınırı: Meriç Nehri sınır olarak kabul edildi. Doğu Trakya Türklere, Batı Trakya ise Yunanlara bırakıldı.
- Adalar: Gökçeada ve Bozcaada Türkiye’ye, diğer Ege adaları Yunanistan’a, On İki Ada ise İtalya’ya bırakıldı.
- Suriye Sınırı: 20 Ekim 1921’de Fransızlarla imzalanan Ankara Antlaşması’ndaki şartlar aynen kabul edildi.
- Irak Sınırı: Bir anlaşma sağlanamadı. Bu anlaşmazlıkların Türkiye ile İngiltere arasında barıştan sonraki 9 ay içerisinde yapılacak ikili görüşmelerle çözülmesi kararı alındı.
Boğazlar
Boğazların yönetimi, başkanı Türk olan uluslararası bir komisyona verilecektir. Boğazların her iki yakası askerden arındırılacaktır. Barış zamanında Boğazlardan ticari gemilerin geçisi serbest olacaktır.
Kapütülasyonlar
Kesin olarak kaldırılmasına karar verildi.
Azınlıklar
Bütün azınlıklar Türk vatandaşı kabul edilecektir. İstanbul’daki Rumlar ile Batı Trakya’daki Türkler hariç, Türkiye’deki Rumlarla Yunanistan’daki Türkler yer değiştirecektir.
Savaş Tazminatı
Yunanistan Türkiye’ye savaş tazminatı ödemeyecek, bunun karşılığı olarak Karaağaç’ı Türkiye’ye verecektir.
Osmanlı Borçları
Düyun-u Umumiye İdaresi kaldırıldı. Osmanlı borçları, Osmanlı Devleti’nin yıkılmasıyla ortaya çıkan yeni devletler ve Türkiye arasında paylaştırılacaktır. Borçların altın yerine kağıt para ve Fransız frangıyla ödenmesi kararlaştırılmıştır.
Rum Patrikhanesi
Patrikhane’nin ekümenik (evrensel) özelliği olamayacak ve siyasi yetkileri kaldırılacaktır. Patrikhane’nin İstanbul’da kalması kararlaştırıldı. Ayrıca Patrik seçiminde Türkiye’nin etkisi olacaktır.
İngiltere başta olmak üzere I. Dünya Savaşı’nın galip devletleri karşısında verilen uzun ve ciddi bir mücadele sonucu Lozan Barış Antlaşması imzalandı. Lozan’da sadece Milli Mücadele Dönemi savaşlarının sonuçları görüşülmemiştir. Osmanlı Devleti’nden kalan ve asırları aşan sorunlar da ele alınmıştır.
Misakımilli sınırlarına tam olarak ulaşılamamıştır. Ancak Lozan’da çözümlenemeyen sorunların bir bölümü Atatürk dönemi Türk dış politikasının temel konularını oluşturmuştur. Antlaşma sonucunda Türkiye’nin lehine çözümlenemeyen Boğazlar ve Hatay sorunları daha sonradan çözüme kavuşturulmuştur.
Lozan Barış Antlaşması, Mondros Ateşkes ve Sevr Antlaşması’na dayanarak vatanı işgal edilmiş, yaşama hakkı elinden alınmış bir milletin var olma mücadelesini kazandığını belgelemiştir. Bugün hala geçerliliğini koruyan bu antlaşma, yeni kurulan Türk Devleti’ni ve onun bağımsızlığını dünyaya ilan etmiştir.
[wp-faq-schema accordion=1]
