Amasya Görüşmeleri’nde açılması kararı alınan Mebusan Meclisi için ülke genelinde seçimler yapıldı. Anadolu’dan genellikle Müdafaa-i Hukuk yanlısı milletvekilleri seçildi. Erzurum milletvekili seçilen Mustafa Kemal, Mebusan Meclisi için seçilen milletvekillerini Ankara’ya çağırdı ve onlarla görüşmeler yaptı. Milletvekillerine bir amaç etrafında toplanmalarını önerdi ve onlardan:
- Meclis Başkanlığına kendisini aday olarak önermelerini ve desteklemelerini
- Mecliste Müdafaa-i Hukuk grubu kurmalarını
- Misakımilli kararlarını kabul etmelerini istedi.
Mebusan Meclisi, 12 Ocak 1920’de İstanbul’da açıldı. Mustafa Kemal, tutuklanma ihtimali olduğu için ve Temsil Heyeti’nin aldığı bir karar gereği İstanbul’a gitmedi. Meclis başkanlığına Reşat Hikmet Bey seçildi. Mustafa Kemal’i meclis başkanı seçmeyen milletvekilleri, aynı zamanda mecliste Müdafaa-i Hukuk adıyla değil Felah-ı Vatan (Vatanın Kurtuluşu) adıyla bir grup kurdular. 28 Ocak 1920 tarihinde yapılan gizli oturumda Misakımilli kararları kabul edildi. Böylece Milli Mücadele’de ulaşılması düşünülen hedefer belirlenmiştir.
Misakımilli kararlarından bazıları
- Osmanlı Devleti’nin Mondros Ateşkes Antlaşması öncesi işgal edilmemiş topraklarının tamamı bir bütündür, parçalanamaz.
- Arap çoğunluğunun yerleşik olduğu ve düşman işgali altında bulunan yerlerin durumu oradaki halkın serbestçe verecekleri karara göre belirlenmelidir.
- Halkın oyuyla anavatana katılan üç sancak (Kars, Ardahan, Batum) için gerektiğinde yeniden serbestçe halk oylamasına başvurulabilir.
- Batı Trakya’nın hukuki durumunun belirlenmesinde halk oylamasına başvurulmalıdır.
- Marmara Denizi’nin ve İstanbul’un güvenliği sağlandıktan sonra Boğazların dünya ulaşım ve ticaretine açılması konusunda Osmanlı Devleti’nin ve ilgili devletlerin vereceği kararlar geçerli olacaktır.
- Azınlık hakları, komşu ülkelerdeki Müslüman halka aynı hakların verilmesi şartıyla kabul edilecektir.
- Siyasi, adli ve mali gelişmemize engel olan sınırlamalar (kapitülasyonlar) kaldırılacaktır.
Misakımilli kararlarının temelini Erzurum ve Sivas Kongresi kararları oluşturmuştur. Bu kararlar ile Türk vatanının sınırları çizildi. Türk milletinin kabul edebileceği asgari barış şartları belirlendi. Milli Mücadele’nin programı yasal hale getirildi.
İtilaf Devletleri ile yapılacak barış antlaşmasının ilkeleri belirlenmiş oldu. Ayrıca bu belgeyle kapitülasyonlar, mali ve ekonomik müdahaleler, siyasi dayatmalar reddedilmiş; siyasi bağımsızlığın yanı sıra ekonomik bağımsızlıktan da ödün verilemeyeceği kararlı bir şekilde vurgulanmıştır.
İstanbul’un Resmen İşgali
İtilaf Devletleri 17 Şubat 1920’de kamuoyuna açıklanan Misakımilli kararlarını beklentilerine aykırı buldular ve bu kararları geri alması için Mebusan Meclisine baskı yaptılar. Maraş Zeytun’da meydana gelen olayları bahane eden İngilizlerin Osmanlı Devleti’ne yaptığı baskılar sonucunda Ali Rıza Paşa Hükumeti istifa etti (3 Mart 1920). Yeni hükumet Salih Paşa tarafından kuruldu. Baskı ve tehditlerini giderek artıran İtilaf Devletleri, 150 Türk aydınını tutukladı ve bir gün sonra İstanbul’u resmen işgal ettiler (16 Mart 1920).
İtilaf Devletleri, işgal sabahı Sadrazam Salih Paşa’ya nota vererek şehri işgal edeceklerini bildirdiler. Aynı gün İngilizler Şehzadebaşı Karakolu’nu basarak Türk askerlerini şehit ettiler. Postaneleri denetim altına alarak Anadolu ile haberleşmeyi kestiler. Devlet dairelerine girdiler. Milli Mücadele taraftarı olan asker, memur ve gazetecileri tutukladılar. Mebusan Meclisinin akşam oturumunda da meclisi basarak bazı milletvekillerini tutuklayıp Malta Adası’na sürgüne gönderdiler.
Mustafa Kemal, İstanbul’un işgalini Telgrafçı Manastırlı Hamdi Bey’den dakika dakika öğrenmiştir ve olayı bütün Anadolu’ya duyurmuştur. Çeşitli ülkelerin meclislerine çektiği telgrafarla işgali protesto eden Mustafa Kemal bazı tedbirler aldırmıştır.
Mustafa kemal’in Aldırdığı Tedbirler
- İstanbul’la haberleşme kesildi.
- Halkın işgale karşı mitingler yapması ve protesto telgrafarı göndermesi sağlandı.
- İstanbul’daki tutuklamalara karşılık olarak Anadolu’daki İtilaf Devletleri subayları tutuklandı.
- İşgalci devletlerin, İstanbul ve Adana’dan Anadolu’ya yapacakları sevkiyatı önlemek için Geyve ve Ulukışla civarındaki demir yolları tahrip edildi.
- Anadolu’da bulunan resmi ve sivil bütün kurumların para ve kıymetli eşya miktarları tespit edildi ve bunların İstanbul’a gönderilmesi yasaklandı.
Büyük Millet Meclisinin Açılması
İstanbul’un resmen işgali ve Mebusan Meclisinin dağıtılması, Mondros’la filen yıkılan Osmanlı Devleti’nin sona doğru yaklaştığını gösteriyordu. Bu gelişmeler üzerine milli egemenliğe dayalı bir devlet kurmayı amaçlayan Mustafa Kemal, Anadolu’da milli bir meclis kurmak için çalışmalara başladı.
Bu amaçla 19 Mart 1920’de yayımladığı bir genelge ile bütün yurtta seçimlerin yapılmasını istedi. Aynı genelgede Mebusan Meclisi için seçilmiş olan ve İstanbul’daki tutuklamalardan kurtulan milletvekillerinin de Ankara’ya gelerek meclise katılabileceklerini bildirdi.
Seçimlerin tamamlanması üzerine seçilen milletvekilleri ve İstanbul’dan gelen milletvekillerinin katılımıyla 23 Nisan 1920 tarihinde Ankara’da Büyük Millet Meclisi açıldı.
24 Nisan 1920 tarihinde Mustafa Kemal meclis başkanlığına seçildi ve aynı gün mecliste kabul edilen önergesiyle meclisin çalışma prensipleri oluşturuldu.
Mabul Edilen Meclisin Çalışma İlkeleri
- Hükumet kurmak zorunludur.
- Geçici bir hükumet başkanı tanımak veya padişah vekili atamak doğru değildir.
- Büyük Millet Meclisinin üstünde bir kuvvet yoktur.
- Mecliste toplanan milli iradeyi vatanın geleceğine egemen kılmak esastır.
- Büyük Millet Meclisi yasama ve yürütme yetkilerini kendisinde toplamıştır.
- Meclis içinden seçilecek ve vekil olarak görevlendirilecek bir kurul hükumet işlerini yürütür. Meclis başkanı aynı zamanda bu kurulun da başkanıdır.
- Padişah ve halife baskılardan kurtulduktan sonra meclisin düzenleyeceği kanuna göre yerini alır.
Olağanüstü yetkilere sahip olan Büyük Millet Meclisinin açılmasıyla Temsil Heyeti’nin görevi sona erdi. Türk milletinin tarihinde yeni bir dönem başladı. Milli egemenliğe dayalı bir devletin temelleri atıldı. İhtilalci bir karakter taşıyan bu meclis, güçler birliği ilkesini ve meclis hükumeti sistemini esas almıştır.
Halkın her kesiminden temsilcilerin yer aldığı bu demokratik meclisin öncelikli amacı Misakımilli’yi gerçekleştirmek ve milli bağımsızlığı sağlamaktır. Bu nedenle mecliste siyasi partilere yer verilmemiştir. Çünkü bağımsızlık savaşının yapılacağı bir ortamda siyasi çekişmelerden uzak durmaya özen gösterilmiştir. Milli birlik ve beraberlik ruhu etrafında birleşilmiştir.
