Coğrafya

Rüzgâr Türleri ve Özellikleri Nelerdir?

Daimi (Sürekli) Rüzgârlar

Bu rüzgârlar büyük basınç merkezleri arasında esen yıl boyunca etkisi hissedilen rüzgârlardır. Yönleri az çok değişmesine rağmen yıl içinde hemen hemen hep aynı yönde esen rüzgârlardır.

Devamlı Rüzgârlar

1- Alizeler

30° K ve 30° G paralelleri arasında esen rüzgârlardır. 30° paraleli üze­rinde Dünya’nın eksen hareketi ve atmosferdeki daralmalar sonucu oluşan dinamik yüksek basınç ile Ekvator üzerideki termik alçak basınç merkezi arasında esen sıcak karakterli rüzgârlardır. Alize rüzgârlarının etkili olduğu sahada yıl boyunca yağışlar görülür.

Özellikle kıtaların doğusuna bol yağış bırakırlar. Doğudan estikleri için doğu rüzgârları olarak da bilinirler. Ekvator üzerindeki termik alçak basınç alanına ekvato­ral durgun alan da denir. Bu alanlarda etkili olan alizeler troposferin üst katmanında tekrar dönerek ters alizeleri oluşturur. Eksen hareketi sonucunda KYK de sağa GYK de sola doğru saparlar. Ülkemizin bulunduğu paraleler 30° paralelinin daha kuzeyinde kaldığı için bu rüzgârların etkisi hissedilmez.

2- Batı Rüzgârları

30° DYB (Dinamik yüksek basınç) alanı ile 60° DAB(Dinamik alçak Basınç) alanı arasında esen rüzgârlardır. Orta Kuşaktaki karaların batısına okya­nus üzerinden geldikleri için bol yağış bırakırlar. Gulfstream sıcak su akıntısını Batı Avrupa kıyılarına taşır. Batı Avrupa’da ılıman iklim koşullarının yaşanmasına neden olur.

3- Kutup Rüzgârları

90° kutup noktasından 60° paralelerine doğru esen soğuk karakterli rüzgârlardır. Etkili oldukları alanda kış sıcaklıklarının düşmesine ve yağış­ların kar yağışına dönüşmesine neden olur. Ülkemiz bu rüzgârların doğrudan etkisi altında değildir.

Sürekli rüzgârların ortak özellikleri şu şekilde sıralanır;

  • ✓ Sürekli basınç kuşakları arasındaki atmosferdeki hava dolaşımını sağlamaktadır.
  • ✓ Yıl boyunca aynı yönde ve aynı paraleller arasında eser.
  • ✓ Karşılaşma alanlarında nem oranı yüksektir ve yağışlar görülür.
  • ✓ Dünyanın eksen hareketi sonucunda yönlerinde sapmalar olmaktadır.

Devirli Rüzgârlar

1- Muson Rüzgârları

Bu rüzgârların oluşma sebebi karalar ve denizler arasında oluşan termik neden­li basınç kuşaklarıdır. Birbirinden farklı basınç kuşakları arasında esen rüzgârlardır. Asya Kıtası ile güneyindeki Hint Okyanusu arasında esen rüzgârlardır. Bu rüzgârlara Muson rüzgârları da denir. Muson rüzgârları ikiye ayrılır.

Muson Rüzgârı

a- Yaz Musonları

Yaz mevsiminde karalar sıcak, de­niz yüzeyleri ise daha serindir. Karalar üzerinde termik nedenli alçak basınç, denizler üzerinde ise termik neden­li yüksek basınç alanı meydana gelir. Rüzgâr denizden karaya doğru eser ve karalar üzerine özellikle Hint Yarıma­dası’na bol yağış bırakırlar. Zaman za­man bu adalardaki yerleşim yerleri sel felaketi ile de yüz yüze gelmektedir.

Güney Asya Yaz Musonu

b- Kış musonları

Kış ayı geldiğinde basınç merkezle­ri yer değiştirir. Karalar denizlere göre daha soğuk olduğu için termik yük­sek basınç oluşur. Denizler üzerinde ise termik alçak basınç alanı meydana gelir. Hint yarımadasın’dan Hint Ok­yanusu’na doğru esen bu rüzgârlara kış musonları denir. Kış musonlarında yağışlar okyanus üzerindeki adalarda meydana gelir.

Muson rüzgârlarının ortak özelikleri şunlardır:

  • ✓ Eksen eğikliğine bağlı olarak oluşan rüzgârlardır.
  • ✓ Altı aylık dönemlerde birbirlerine zıt yönde eserler.
  • ✓ Dünyada bu rüzgârların en tipik etki sahası Hindistan’ dır. Buradan sonra Avust­ralya’nın kuzeyi Endonezya Adaları’nın kuzeyi ve batısı, Japon Adaları’ nın batısı, Af­rika’nın doğusu bu rüzgârın etkisi altındadır.
Güney Asya Kış Musonu

2- Meltemler

Dünya’nın günlük hareketi sonucu ortaya çıkan basınç farkından doğan rüzgârlar­dır. Gece gündüz arasındaki ısı farkı farklı basınç alanları oluşturur. Bu basınç mer­kezleri arasında esen, gün içinde yön değiştiren rüzgârlara meltem rüzgârları denir. Meltemler oluşumlarına göre dört tipe ayrılırlar:

a- Deniz Meltemi

Denizler gündüz karalara göre daha serin karalar ise sıcak alanlardır. Denizler üzerinde olu­şan termik yüksek basınçtan karalara doğru esen rüzgâr­lara deniz meltemi denir. Deniz üzerinden estikleri için serinletici etkileri vardır.

Deniz Meltemi (Gündüz)

b- Kara Meltemi

Karalar çabuk ısınıp çabuk soğur. Gece olunca karalar soğuduğu için termik yüksek basınç alanı oluşur. Denizlerde ise termik alçak basınç meydana gelir. Geceleyin karadan denize doğru esen bu rüzgârlara kara meltemi denir.

Kara Meltemi (Gece)

c- Vadi Meltemi

Gündüz öğlen vakitleri geçici olarak dağların tepesi güneş ışınlarını daha kısa mesafede al­dıkları için çabuk ısınırlar ve termik alçak basınç alanı hâline gelir. Vadilerde ise tam tersi bir durum yaşanır ve serin oldukları için termik yüksek basınç oluşur. Vadi­den dağa doğru olan hava hareketine vadi meltemi de­nir.

Vadi Meltemi(Gündüz)

d- Dağ Meltemi

Gece yüksek kesimler alçak yerle­re göre daha hızlı soğurlar. Böylece dağların yüksek kesimlerinde termik yani soğumaya bağlı bir yük­sek basın merkezi oluşur. Çukurda kalan yerlerde ise alçak basınç meydana gelir. Dağdan vadiye doğ­ru esen bu rüzgârlara dağ meltemi denir.

Dağ Meltemi (Gece)

Yerel Rüzgârlar

Bu tip rüzgârlara bölgesel lokâl ya da yerel rüzgârlar denir. Bu rüzgârlar az çok birbirine yakın iki bölge arasında yılın belli dönemlerinde oluşan rüzgârlardır. Yerel rüzgarlar sıcak ve soğuk olmak üzere iki karakterde görülür. Sıcak rüzgârları şu şekilde sıralanır:

1- Sıcak yerel Rüzgârlar

a- Föhn (Fön)Rüzgârları

Dağ sıralarını ya da dağlık bir kütleyi aşarak alçalan hava kütlesi ısınır. Sıcak ve kuru bir rüzgâr ortaya çıkar. Bu rüzgârlara Föhn (Fön) rüzgârı denir. Bu tür rüzgârlar genellikle 2000 m-3000 m yükseklerden alçalarak gelen hava kütlelerinde görülür. Daha önceden de öğrendiğimiz gibi hava kütleleri yükselirken her 200 m 1ºC azalır. Hava kütlesi dağı aşıp alçalmaya başladıkça sürtünmenin de etki­siyle her 100 m 1ºC ısısı artar. Sıcaklık artığı için havanın içindeki nem miktarı azalır. Yağış oluşmaz ve kurutucu bir hava hâkim olur.

3000m÷200m =15ºC nemli yamaç ile zirve arasındaki sıcaklık farkıdır.

Föhn Rüzgârı

Fön rüzgârlarının bazı ekonomik sonuçları vardır. Şayet kış mevsimine rastlamış­sa alçalma cephesindeki karlar eriyerek sel, heyelan ve çığ gibi doğal afetlerin ortaya çıkmasına neden olurlar. Bu rüzgârlar dağ eteği ovalarında ve kıyılarda etkili oldukla­rı dönemlerde su taşkınları görülebilir. Yaz mevsiminde kurutucu etki yaparlar hatta öyle ki zaman zaman orman yangınları ve tarım ürünlerinin kuruması gibi olumsuz etkileri de vardır.

Bütün bunların yanı sıra fön rüzgârları ılık ve serin bölgelerde ekonomik hayati olumlu yönde etkileyen sonuçlarını da görmekteyiz. Etkili oldukları yamaçta tarım ürünlerini daha erken olgunlaştırmaları,kar örtüsünün erimesinden sonra otlakların daha hızlı büyümesi ve makro iklim içinde küçük mikroklima iklim sahaları oluş­turmaları fön rüzgârlarının olumlu gelişmeleri arasında sayılabilir. Yurdumuzda fön rüzgârları Doğu Karadeniz dağ sıraları, Toroslar ve Iğdır’ da görülür. Örneğin, Rize’ de zeytin tarımı, Iğdır’ da turunçgil tarımının yapılması gibi.

Fön rüzgarlarının dünyada en tipik görüldüğü yer İsviçre Alpleri’ nin kuzey yamaçlarıdır. Kırım ve Kafkas Dağları ile Pireneler’ de de bu rüzgârlara rastlanır.

b- Sirocco

Kuzey Afrika kıyılarını özellikle de Cezayir, Tunus, Libya ve Güney İtalya kıyılarında esen Büyük Sahra Çölleri üzerinden gelen sıcak rüzgârlardır. Deniz üzerin­den geçtikten sonra nemli eserler ve yağış bırakırlar

c- Hamsin

Sirocco’ya benzeyen karakteri vardır. Daha sıcak daha kuru esen rüzgâr­lardır. Genellikle Doğu Akdeniz de Mısır ve kısmen de Libya’ da etkilidir. Şubat ve Mayıs ayları arasında esen çöl üzerinden geldikleri için toz savurmaları görülür. Bu toz savurmaları tarım ürünlerine zarar verir. Gerek Sirocco gerek Hamsin insanlar ve hayvanların günlük faaliyetlerini kısıtlayan deri ve boğaz kurumasına neden olan rüzgârlardır

d- Samyeli

Suriye ve Irak’tan Türkiye’ye doğru esen sıcak rüzgârlardır.

Dünya Yerel Rüzgârlar

2- Soğuk Yerel Rüzgârlar

a- Mistral

Kış ve ilkbahar aylarında görülen rüzgârlardır. Fransa’nın iç kesimlerinden Akdeniz’e doğru eserler.

b- Bora

Dalmaçya kıyılarında rastlanan soğuk ve kuru rüzgârlardır. Kıyı gerisindeki yüksek plato ve dağlık alanlardan Adriyatik Denizi’ ne doğru esen rüzgârlardır.

c- Krivetz

Romanya’ dan Karadeniz’ e doğru esen rüzgârlardır. Daha çok kışın etkili olurlar.

d- Etezyen

Ege Denizi’nde yazın Balkanlar üzerinden esen rüzgârlara denir.

Tropikal Rüzgârlar

Tropikal kuşakta dönenceler arasında görülen güçlü rüzgârlardır. Hızları yüksektir ve türbülans yaparak yani dönerek eserler. Bu sarmal karakter Dünya’ nın eksen hare­ket hızından kaynaklıdır. Okyanus üzerinde oluşur karalara doğru ilerledikçe etkileri azalır. Asya’ da bu rüzgârlara tayfun Orta Amerika’ da hurricane yine bazı tropikal alanlarda ise tornado denir. Bu tip rüzgârlar Türkiye’ de görülmez.


Rüzgâr Türleri ve Özellikleri Nelerdir?

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu