Coğrafya ders notları ve konu anlatımı derlememin bugün ki konusu “Ülkelerin Ekonomisinin Gelişmesinde Etkili Olan Faktörler” olacak daha önce bir kaç ziyaretçim bu konuyu açıklayınız tarzında bildirimler yapmıştı. Buna istinaden konu hakkında kısaca bir bilgi vermek istedim, aslında bu konu çok daha uzun anlatılabilir ancak ben özet mahiyetinde anlatmaya çalışacağım.
Ülkelerin Ekonomisinin Gelişmesinde Etkili Olan Faktörler
Sanayi Devrimi, dünyadaki ekonomik dengeleri değiştiren önemli bir olgudur. Bu devrimle birlikte üretimin artışına bağlı olarak sanayileşen bazı ülkelerde ekonomik gelişme hız kazanırken sanayileşemeyen ülkeler daha da fakirleşmiştir. Bu durum, dünya ülkeleri arasında ekonomik denge açısından bir uçurum oluşturmuştur.
Gelişmişlik seviyesinin belirlenmesinde genellikle ülkelerin ekonomik özellikleri değerlendirilir. Birleşmiş Milletlerin yaptığı sınıflamaya göre gelişmişlik seviyesi için temel ölçüt kişi başına düşen milli gelirdir. Buna göre kişi başına düşen milli gelirin 1.000 ile 10.000 dolar arasında olduğu ülkeler gelişmekte olan ülkeler; 10.000 doların üzerinde olduğu ülkeler ise gelişmiş ülkeler olarak belirlenmiştir.
Gelişmiş ülkeler kalkınma hamlelerini büyük ölçüde tamamlamış oldukları için ekonomik büyüme oranları düşüktür. Günümüzde dünyanın azımsanmayacak bir kısmını ise gelişmekte olan ülkeler oluşturur. Latin Amerika, Afrika, Asya (Japonya hariç) ve Orta Doğu ülkeleri bu ülkeler arasında yer alır. Gelişmekte olan ülkeler dünya ortalamasının üzerinde büyüme oranlarına sahiptir. Ancak gelişmekte olan ülkelerin ekonomik hacimleri nispeten küçük olduğu için mevcut büyüme oranlarıyla gelişmiş ülkeleri yakalayamamaktadır.
Ülkelerin ekonomik özelliklerinin farklı olması üzerinde hem doğal ortam şartları hem de beşeri faktörler etkili olmaktadır.
1- Doğal Ortam Şartları
Doğal ortam özellikleri, ülkelerin gelişmişlik seviyesi üzerinde etkilidir. Dağlık alanların çokluğu, çöller ve buzullar gibi sınırlayıcı doğal faktörler bazı ülkelerin hatta bir ülke içindeki iki farklı bölgenin gelişmişlik seviyesinde farklılık oluşturabilir. Yer şekillerinin dağlık ve engebeli olduğu ülkelerde ulaşım, tarım ve sanayi gibi ekonomik faaliyetler olumsuz yönde etkilenir. Bu özelliklere sahip yerlerde yol yapım ve ulaşım maliyetleri fazladır.
İklim şartlarının ılıman olması ekonomik faaliyetleri olumlu yönde etkiler. Tarımsal faaliyetler sıcaklık ve yağış koşullarının uygun olduğu ülkelerde daha fazla ekonomik kazanç sağlar. Su kaynaklarının yeterli olması ülkelerin tarım, sanayi gibi ekonomik faaliyetlerini gerçekleştirmesine olanak tanır. Tarımda sulama ihtiyacı tatlı su kaynakları ile karşılanır. Deniz ve okyanuslara kıyısı olan ülkeler veya ada ülkeleri ulaşımda limanlardan yaralanarak ve deniz turizmi gibi olanakları kullanarak ekonomik gelişme gösterir.
2- Beşeri Faktörler
Ülkelerin farklı gelişmişlik özelliklerine sahip olmasında; doğal kaynakların kullanımı, sermaye, eğitim, teknoloji ve nitelikli iş gücünün varlığı gibi unsurlar önemli bir yere sahiptir. Bu faktörler, ülkeler hatta aynı ülke içindeki bölgeler arasında gelişmişlik seviyesi açısından farklılıklara neden olur.
Beşeri faktörler açısından elverişli olanaklara sahip ülkeler gelişmişlik seviyesinin yüksek olduğu ülkelerdir. İngiltere, Almanya, Japonya ve Norveç gibi ülkelerde eğitim seviyesinin yüksek olması, sağlık hizmetlerinin kaliteli olması, enerji ve ulaşım gibi altyapı yatırımlarının yeterliliği, nitelikli iş gücünün varlığı bu ülkelerin gelişmesi üzerinde belirleyici olmuştur. Bu özelliklere sahip ülkelerde kişi başına düşen milli gelir ve yaşam standardı yüksektir.
Ülkelerin ekonomik yatırımları yapabilmesi için sermayeye ihtiyacı vardır. Ham madde kaynaklarını işletme veya dışarıdan temin etmek, ulaşım altyapısını güçlendirmek, sanayi tesisleri kurabilmek için sermaye kullanılır. Üretilen mal ve hizmetlerin kazanca dönüştürülmesi ve ülkelerin kalkınması pazar olarak adlandırılan tüketim merkezlerinin kullanılması ile gerçekleşir.
Ülkelerin ekonomik gelişmişliğinde doğal ortam şartlarının ve beşeri faktörlerin elverişli olması etkili olmuştur. Günümüzde bazı ülkeler bilim ve teknolojik gelişmeler sayesinde doğal ortam şartlarının olumsuz etkisini azaltarak ekonomik gelişme göstermiştir. Japonya’nın Kobe şehri dağlık bir bölgede, dar bir kıyı şeridinde kurulmasına rağmen kıyı alanları doldurulmuş, bu alanlara sanayi tesisleri, yerleşme ve liman kurulmuştur. Sermaye, bilim ve teknoloji gibi beşeri faktörlerin etkisiyle ekonomik gelişme sağlanmıştır.
