Yaşam döngüsü analizi, bir ürünün tüm yaşam döngülerini kapsayan analiz çalışmalarıdır. Ürünün ham maddelerinin elde edilmesinden başlayarak, üretim, dağıtım, tüketici tarafından ürünün kullanılması ve kullanım sonrası ortaya çıkan atıkların ayıklanmasına kadar geçen tüm süreçleri kapsar.
Aşağıda yaşam döngüsü analizinin aşamaları kısaca verilmiştir:
- Amaç ve Kapsam: Bu aşamada çalışmanın amacı, kapsamı, sınırları ve detaylandırma düzeyi tanımlanır.
- Envanter Analizi: Bu aşamada çalışılan sistemin kapsamı dahilinde gerçekleşecek enerji, su, ham madde kullanımı ve bunlara bağlı çevresel emisyonlar belirlenir.
- Etki Analizi: Envanter analizi aşamasında belirlenen enerji, su, ham madde kullanımı ile çevresel emisyonların insan sağlığı ve çevresel değerler üzerindeki olası etkileri değerlendirilir.
- Yorumlama: Envanter ve etki analizi aşamalarının sonuçları değerlendirilerek karşılaştırılanlar arasından tercih edilecek ürün, süreç ya da hizmet seçilir. Bu seçim esnasında yapılan tahminler ve var olan belirsizlikler YDA kapsamında açık bir şekilde belirtilir.
Yaşam döngüsü analizi (YDA), çeşitli ürünlerin karşılaştırılması ve ürünlerin çevreye olan etkilerinin araştırılması amacıyla 1960’lı yıllarda başlatılmış bir çalışmadır. YDA, günümüzde birçok ülkede çevre politikası haline gelmiştir. Ülkemizde 1990’lı yılların sonunda çalışılmaya başlanmıştır.
Çevreye karşı olan sorumluluğumuzu unutmadan, ürün geliştirmenin her aşamasında çevresel etkileri dikkate alınmalıdır. Örneğin, üretim yapılırken hangi ürünün çevresel etkisinin en az olacağı ya da bir ürünün çevresel etkilerini azaltmak için neler yapılabileceği değerlendirilmelidir.
Doğada var olan tüm maddeler bir döngü içerisindedir. Örneğin, atmosfere yükselen su buharı, tekrar yeryüzüne inerek yer altı ve yer üstü sularına ulaşır. Ardından döngü tekrar başlar. Dünya’da yaşamın devamlılığını sağlayan maddeler sonsuz bir döngü içerisinde durmadan değişir ve dönüşür. Bu döngüler sayesinde madde kayıpları olmaz.
Canlılar da madde döngülerinin bir parçasıdır. Ancak ne yazık ki insan faaliyetleri madde döngülerinin aksine döngüsel değil, doğrusal biçimde işler. İnsan faaliyetlerinin döngüsel olmaması doğal dengenin düzenini bozmaktadır. Sonsuz döngünün bir parçası olan insan, dönüşüm sürecine katkı sağlamalıdır.
Tüketim maddelerinin yaşam döngüsü analizleri
Her tüketim maddesinin hammadde eldesinden başlayarak üretim, dağıtım, tüketici tarafından ürünün kullanılması ve kullanım sonrası ortaya çıkan atıkların ayıklanmasına kadar bir yaşam döngüsü vardır. Tüketim maddelerinin yaşam döngülerinin analiz edilmesi sayesinde bu maddelerin çevresel etkileri ortaya çıkmaktadır. Günlük yaşamda sıklıkla kullandığımız bazı ürünlerin yaşam döngülerini inceleyelim:
1) Kâğıdın yaşam döngüsü analizi
Gün içerisinde ne kadar kâğıt tükettiğinize dikkat ettiniz mi? Peki, her gün elinize aldığınız kitap ya da defterlerinizdeki kâğıtların çevreye etkisinin neler olduğunu biliyor musunuz? Her ürünün olduğu gibi kâğıdın da kullanıldığı süre boyunca (ham maddelerin çıkartılması, üretim, dönüştürme, dağıtım, kullanım ve atıkların işlenmesi) çevreye etkisi var. Aşağıdaki görselde, kağıdın yaşam döngüsü verilmiştir:
Son yıllarda kâğıt üretiminin çevreye olan etkisini azaltmak için çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Enerji kaynağı olarak, ısı ve elektriğin beraber kullanıldığı birleşik üretim ile yenilenebilir enerji kaynaklarından biyokütle enerjisi kullanılmaya başlandı. Tüketiciler tarafından kullanılan kâğıtların daha sonra geri dönüşüm yoluyla tekrar kullanıma kazandırılması, oduna olan ihtiyacı da azaltmaktadır. Kâğıdın yaşam döngüsünde bireysel sorumluluğumuz olduğunu unutmayalım. Bilinçsizce kâğıt tüketiminden kaçınalım ve kullandığımız kâğıtları geri dönüşüme kazandıralım.
2) Tişörtün yaşam döngüsü analizi
Yaz günlerinde nasıl giyindiğinize dikkat ettiniz mi? Yazın bunaltıcı sıcağından korunmak için hepimiz giydiklerimize dikkat etmişizdir. Yazın genellikle birçoğumuz tişört giymeyi tercih ederiz. İnce ve kısa kollu olan bu giysiler yazın sıcağında ferahlatıcıdır. Her ürünün olduğu gibi tişörtün de kullanıldığı süre boyunca (ham maddelerin çıkartılması, üretim, dönüştürme, dağıtım, kullanım ve atıkların işlenmesi) çevreye etkisi var. Aşağıdaki görselde, tişörtün yaşam döngüsü verilmiştir:
3) Kot pantolonun yaşam döngüsü analizi
Günlük yaşantınızda rahat pantolonlar giymeyi tercih eder misiniz? Özellikle modern çağ ile beraber birçoğumuzun tercihi kot pantolon giymek olmuştur. Kot pantolonu sokakta oyun oynarken, bir yere gezmeye giderken hatta evde de giymeyi tercih ederiz. Her ürünün olduğu gibi kot pantolonun da kullanıldığı süre boyunca (ham maddelerin çıkartılması, üretim, dönüştürme, dağıtım, kullanım ve atıkların işlenmesi) çevreye etkisi var. Aşağıdaki görselde, kot pantolonun yaşam döngüsü verilmiştir:
4) Plastiğin yaşam döngüsü analizi
Günümüzde plastik malzemeleri pek çok alanda kullanmaktayız. Plastikten yapılmış su şişeleri, alışveriş poşetleri, bardaklar, tabaklar, çatallar, kovalar, saklama kapları, sandalyeler, oyuncaklar hatta su boruları gibi birçok ürün plastikten yapılmıştır. Plastiğin kolay işlenebilmesi, parlak ve renkli olması çeşitli alanlarda kullanımına imkân sağlamıştır. Plastikten yapılmış ürünlerin büyük bir kısmı kısa süreli (genellikle tek kullanımlık), bir kısmı ise uzun süre boyunca kullanılmak üzere üretilir. Her ürünün olduğu gibi plastiğin de kullanıldığı süre boyunca (ham maddelerin çıkartılması, üretim, dönüştürme, dağıtım, kullanım ve atıkların işlenmesi) çevreye etkisi var. Aşağıdaki görselde, plastik poşetin yaşam döngüsü verilmiştir:
Plastik ürünler yüzyıllar boyunca doğada bozulmadan kalmaktadır. Hâlbuki, plastik geri kazandırılabilen bir maddedir.
5) Bilgisayarın yaşam döngüsü analizi
Günlük yaşamınızda ne kadar sıklıkla bilgisayar kullanıyorsunuz? Peki, araştırma yapmak ya da oyun oynamak gibi sebeplerle sıklıkla kullandığınız bilgisayarların çevreye etkisinin neler olduğunu biliyor musunuz? Her ürünün olduğu gibi bilgisayarın da kullanıldığı süre boyunca (ham maddelerin çıkartılması, üretim, dönüştürme, dağıtım, kullanım ve atıkların işlenmesi) çevreye etkisi var. Aşağıdaki görselde, bilgisayarın yaşam döngüsü verilmiştir:
Doğayı korumak için neler yapmalıyım?
Günlük yaşamınızda duygu, düşünce ya da fikirlerinizi ifade edebilmek için atasözlerimizi kullanıyor musunuz? Atalarımızdan yadigâr kalan bu sözler, çoğu zaman duygu ve düşüncelerimizi tek bir cümle ile ifade etmemizi sağlar. Peki, “Ne edersen kendine edersin kendi kendine” şeklinde bir atasözü duydunuz mu? Bu atasözünden nasıl bir anlam çıkarabilirsiniz?
Bireyin gerçekleştirmiş olduğu her faaliyet kendisine dönmektedir. Canlı ve cansız varlıklar sürekli karşılıklı etkileşim içerisinde doğada bulunurlar. Canlıların gerçekleştirdiği her faaliyet doğayı etkilerken, doğada gerçekleşenler de canlıları etkiler. Bu sebeple doğaya verilen her zarar aslında kendimize verilmiştir. Örneğin, suları gereksiz ve bilinçsizce kullandığımızda ya da kirlettiğimizde var olan su,ihtiyaçlarımızı karşılayamayacaktır. Bununla birlikte birçok sorun ortaya çıkacaktır.
